Aksiyoloji Değerler Felsefesi

Tanım

Aksiyoloji, değer çalışmasıdır.  (ἀξίᾱ, axiā, değer;  λόγος, logos bilim- çalışma) İyiyi neyin iyi yaptığını, kötüyü neyin kötü yaptığını sorgular. İyilik nedir, Değer nedir? Değerler nasıl edinilir? Değer içkin midir(halihazırda bulunur mu) yoksa dışarıdan mı verilir? gibi sorular sorar. Etik ve estetik çalışmalarının birleşimi olarak da düşünülebilir.  Etik ahlak  ile, estetik duyular ile ilgilenir. Etik, doğru ve iyi olanı sorgular. Estetik ise güzellikle ve uyumla ilgilenir. Aksiyoloji bu iki alanı kapsayıcı sorular sorar. Değere ilişkin tüm sorgulamaların aksiyoloji ile ilgili olduğu söylenebilir. Bak: dmy.info/deger-nedir

Kant Ahlak ve Değerler

Kant’ın anlayışına göre: ahlaken doğru şekilde davranmak için insan görev(deon)’den yola çıkmalıdır. Bu yüzden Kant’ta deontolojik bir yan olduğu söylenir. Görev bilgisi olarak çevirebileceğimiz bu ahlak felsefesine göre kural ve zorunluluk sonuçtan daha önemlidir. Bir eylemin sonuçlarına değil, kişinin bağlı olduğu kural ve görevlere yönelik hareket edilmelidir. Kant’ın evrensel ahlak yasası anlayışı da buna örnektir. Ahlâk Metafiziğinin Temellendirilmesi adlı eserinde evrenselleştirilebilirlik ile ilgili şu ünlü önermesini yazar: Öyle davran ki, davranışın temelindeki ilke, aynı zamanda  tüm insanlar için geçerli kılacağın bir evrensel yasa olsun.  Bak: dmy.info/ahlak-nedir

Kant bir makalesinde “kapıdaki katil” örneğini verir. “Yalan söylememeli” evrensel ilkesine uyarsak, Elinde silahı ile evdeki yakınlarımızı öldürmeye gelen katile onların yerini söylemeli miyiz? Evrensel bir yasa olacakmış gibi eylediğimizde katile doğruyu söyleyeceğiz. Bu durumda öldürülebilirler, ancak bu bir sonuçtur. Kant’a göre görev bilinci sonuçlardan önce gelir. Evdekilerin yerini söylemediğimizde daha kötü bir sonucun çıkmayacağını bilemeyiz. Ayrıca evren bazı bilimsel- kesin kanunlara sahipse, söylediğimiz yalan onu yanıltacak, olması gerekenden alıkoyacaktır. Kesinlik ve düzen arayan Kant da bireysel olayları değil evrensel olanı tercih etmektedir. Bak: dmy.info/immanuel-kant-felsefe

Kant’tan sonra  Rudolf Hermann Lotze,  Albrecht Ritschl onu olumlayan çalışmalar yapar. Friedrich Nietzsche  değerler, yeniden değerlendirme, iyilik- doğruluk algısı üzerine önemli eserler verir. Bu çalışmaların aksiyoloji adıyla anılmasını sağlayan ise Eduard von Hartmann’dır. Grundriss der Axiologie (1909; “Aksiyolojinin Ana Hatları”) adlı çalışmasıyla terimi ilk kez kullanmıştır.

İleri Okuma

• Kant Ahlakı, Ülker Öktem
• Ahlak Metafiziğinin Temellendirmesi- 18-20
• Kant’a Göre Katil Zanlısına Arkadaşınızın Yerini Söylemek, Hasan Engin Şener
• Ahlak Felsefesi, Kısaca
• Klement, axiology(English)