Antik Yunan Filozofları

Atina’daki Akropol’ün çağdaş bir tasviri.

Klasik Düşünürlerin Önemi

Herkes antik Yunanlıları bir şekilde duymuştur. Beyaz giyimli bu insanlardan filozof olanları da kamuoyunda bilinir. Sokrates, Eflatun ya da Aristo dendiğinde bir şekilde kulağa çalınmış bir şeyler vardır. Felsefe tarihi ile ilgilenenler batı düşünce sisteminin temelinde yer alan bu düşünürleri yakından tanımalıdır. Bu yazıda az ilgilenenler için kısa bir yazı hazırladık. Antik Yunan düşüncesinin üç ismini kısaca anlatarak meraklı kişilere kestirmeden yardımcı olmayı diledik.

Bir Arapça yazmada Aristoteles, Orta Çağ.

Antik Yunan filozofları okunmadan felsefe tarihi anlaşılamaz. Felsefe MÖ. 6. Yüzyılda Türkiye’nin batısındaki Milet Okulu düşünürleri ile başlar. Tabi ki daha önce de düşünürler yaşamış ve hayat hakkında düşünceler yürütmüştür, ancak sistematik olarak düşünen ve filozof olarak tarihe mâl olan ilk kişiler Yunan dünyasında yaşamıştır. MÖ. 5. yüzyıldaki Atina şehir devleti batı felsefesinin temelidir ve doğuda da büyük etkiler oluşturan düşüncelerin ev sahibidir. Batı felsefesinin halen yaşattığı düşünceler bu dönemde felsefi bir miras haline gelmiş ve günümüze dek işlenmiştir. Antik Yunan’ın üç büyüğü de denilen düşünürler, bu dönemde Atina klasik düşüncesini oluşturur. Bunlar Sokrates, Eflatun ve Aristo’dur. İlginç olan ise bu üç düşünürün İslam felsefesindeki yeridir. İslam felsefesi Eflatun ve Aristo okulları ile gelişmiştir desek yanlış olmaz. Bir başka ilginçlik ise antik Yunan eserlerinin Müslümanlar sayesinde yaşamasıdır. Klasik düşünce Araplarca sahiplenilmiş ve batı felsefesine Arapçadan telif edilmiştir. Antik Yunan izlerini Farabi’de, Yusuf Has Hacib’de ve divan şiirinde tahlil ederek Türk düşüncesindeki etkisini görmek mümkündür. Kısacası, düşünce tarihi ile ilgiliyseniz bu üç filozoftan başlasanız iyi edersiniz.

Bir Arapça yazmada Sokrates, Orta Çağ.

Sokrates (y. MÖ. 469-399)

Sokrates emekli bir taş işçisi olarak çarşıda pazarda sohbetler yürütmektedir. Onun erdemli bir hayat için yürüttüğü sohbetler günümüz insanlık tarihini derinden etkilemiştir. Kendisi hiçbir eser bırakmamıştır. Yalnızca yaşayarak ve diğer insanlara da iyi bir yaşamı anlatarak felsefe yapmıştır. Bir şey yazmadan, bir makama gelmeden ve herhangi bir iz bırakmaya çalışmadan düşünce tarihinin bir abidesi olabilmiştir. Sohbetlerinde insanları zorlayan düşünceler üretmiş ve doğru bildikleri şeylerin yanlışlığını anlamalarını sağlamıştır. Soru sormak Sokrates’in en büyük etkinliğidir. Yalnızca sorular sormuş ve insanlara bir şeyler öğretmek yerine “kendilerinin soru sormalarını” sağlamaya çalışmıştır. İyi, kötü, adalet, doğruluk gibi kavramların yeniden değerlendirilmesini sağlamıştır. İnsanlığa büyük sorular sorduran basit bir vatandaştır. Ne var ki Atina devleti 70 yaşındaki bu adamın ve diğer tüm soruların kendini tehdit ettiğini düşündü ve onu idamla yargıladı. Sokrates düşünmeyi durdurmadı, mahkemeye de sorular sordu ve sonunda idam edildi. Ölümüyle bile miras kalan örnek bir filozoftu. Kendisi hakkındaki bilgileri öğrencisi Eflatun ve tarihçi Ksenofon’dan alıyoruz. Bakınız: dmy.info/sokratesin-olumu Bak: dmy.info/ben-sokrates-bana-da-mi-yuzde-sekiz

Eflatun (y. MÖ. 427-347)

Sokrates’i kendi fikirleri ile birlikte yaşatan Eflatun’dur. Devlet, Şölen ve diğer dialoglarında büyük bir sistem kurarak “idealizm”in temelini oluşturmuştur. her şeyin bağlı olduğu bir öz olduğunu savunmuştur. Biz günlük hayatta görüntüler aleminde yaşarken “idea” adı verilen gerçeklere uymaya çalışırız. İdeal olana, aslolan gerçeğe ulaşma anlayışı Eflatun’un felsefesinin temelini oluşturur. Ahlak, adalet, gerçekliğin doğası, ruh ve doğruluk gibi konuları sorgulamıştır. Politik felsefesini de mükemmelleştirmeye çabalamış, politik düşüncelerini İtalya ve Yunanistan gibi coğrafyalarda uygulamak istemiştir. Akademi adlı, bugün yüksek öğretim anlamında kullandığımız okulunu, Atina’da kurmuştur. Ayrıca bakınız: dmy.info/platon-devlet-incelemesi Bak: dmy.info/gygesin-yuzugu

Aristoteles (y. MÖ. 384-322)

Aristoteles hocası Eflatun’dan farklı bir felsefe yürütmüştür. Eflatun ideaları temele alarak teorik bir kuram oluşturmuştur. Aristo daha pratik ve gözleme dayalı düşünceler üretmiştir.Büyük İskender’in öğretmenidir. Atina yakınlarında “Lise” adlı bir okul kurmuştur. Şiir, tiyatro, ahlak, politika, matematik, fizik, mantık, zooloji, anatomi gibi çok çeşitli konularda eser vermiştir. İslam, Hristiyan, Septik, Kinik, Epikürcü, Stoacı gibi çok farklı düşünce sistemleri temellerini Aristo’ya dayandırır. Çünkü olayları farklı açılardan ele almıştır. Derslerini yürüyerek işlediği için takipçileri ile birlikte Meşşâî (Peripatetik[yürüyen]) olarak anılmıştır. Aristo’ya göre hayatın amacı mutluluktur.  Hocası Eflatun’dan dünyevi atıfları ile ayrılır. Yani idealar, ruhlar, farklı dünyalar gibi şeylerdense görülen dünyadaki gerçekleri savunur. Aşırılıklardan kaçınmanın mutluluğun anahtarı olduğunu belirtir. Klasik mantığın babasıdır. Biyolojinin babasıdır. Fiziğin babasıdır. Aslında çoğu şeyin babasıdır. Çünkü sistemli bir şekilde yaklaşmış ve çalışmalarını takip edecek bir okul kurmuştur. Babası olmadığı şeyleri sayarsak metafizik ve ruhbilimi söyleyebiliriz.

Ayrıca Bakınız

• Antik Yunan filozofları ile İslam felsefesinin ilişkisi hakkında bakınız: Cahid Şenel, Yeni Platonculuğun İslâm Felsefesine Yansımaları, yayımlanmış doktora tezi, Dergah Yayınları (YÖK. tez merkezinden erişebilirsiniz) 2012, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Türk düşüncesinde Atina düşünürlerinin etkisi ve genel olarak etkilerin tahlili için Ayhan Bıçak, Türk Düşüncesi 1&2, Dergah Yayınları, 2009.
• İlkçağ felsefesinin genel bir özeti için bak: Ahmet Arslan, İlkçağ Felsefe Tarihi, Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2007.
• Eflatun’un Kazak Türklerinden Farabi’nin felsefesine etkileri hakkında bakınız:  Samah Elhajibrahim, Alfarabi’s Concept of Happiness
• On The Philosophy Of Assiatics, William Jones
• Çok kısa felsefe tarihi: dmy.info/felsefe-tarihi
• Bir ilginçlik: dmy.info/tarihte-en-etkili-10-filozof