MÖ. 384- MÖ. 322 arasında yaşamış Yunan filozoftur. Platon’un öğrencisi, Büyük İskender ve Teophrastus’un hocasıdır. Stagiros, Makedonya’da doğar. Babası Makedonya kralı Philip’in hekimidir, ailede hekimlik geleneği vardır. Yunanistan’ın kuzeyinde Yunanca konuşan bir krallık olan Makedonya güneydeki Yunan şehir devletleri için tehdit oluşturmaktaydı. Bir de kraliyet ailesi ile bağları olunca Aristoteles hayatının büyük bölümünü geçirdiği Atina’da tepki çekti.
Babasının ölümünden sonra Aristo’nun hamiliğini Proksenos adlı bir yakınları üstlenir. Eğitim görmesi amacıyla 17 yaşında Atina’ya gönderilen Aristoteles 37 yaşına kadar Platon’un Akademia adlı okulunda öğrenim görür. Platon MÖ. 347’deki ölümüne kadar derslerini takip etmiş ve kayıtlara göre en iyi öğrencisi olmuştur. Platon’un geç döneminin öğrencisidir.
Platon ölünce Akademia’nın başına Platon’un yeğeni Speusippos geçer. Aristoteles hem Platoncu felsefeden uzaklaşmış hem de Makedon bağları nedeniyle makbul bir aday olmamıştır. MÖ. 347’de Çanakkale’nin Assos yöresinde bir despotluk kurarak Perslere isyan eden Hermias’ın davetine icabet eder. Burada Kral Filip’in siyasi bir misyonunu yerine getirdiği de söylenmektedir. Platon’un Akademia’sından arkadaşı olan Hermias’ın yeğeni Pythia ile evlenecektir de. Ne var ki Hermias Persler tarafından öldürülür ve Aristoteles’in Türkiye macerası 3 yıl sürmüş olur.
MÖ. 343’te Makedon kralı Filip oğlu İskender’in eğitimi için Aristoteles’i tutar ve Makedonya saray okulunun başına getirir. Burada geleceğin Büyük İskender’i ile onun selefleri olacak Kassander ile Ptolemaios Soter’i de eğitmiştir. İskender’in imparator olduktan sonra devletin imkanlarını Aristoteles’in araştırmalarına sunduğu genel bir kanıdır. Yalnız İskender Aristoteles’in Yunan etnosentrizminin aksine Pers kültürünü benimseyen biri olunca aralarının soğuduğu da söylenir.
Lykeon
Maddi imkanlara sahip olan Aristoteles Atina’ya gelerek burada bir felsefe okulu kurmak ister. Atina vatandaşı olmadığı için mülk satın alma hakkı yoktur. O da şehrin yakınındaki bir güreş okulunu kiralar. Lykeon(Bugünkü lise kelimesinin kökeni) adlı okulunu MÖ. 335’te kurar. Lykeon kurt tanrı Apollo, Apollōn Lukeios‘a adanmış bir araziye kurulmuştur. Apollo kehanet, şifa, okçuluk gibi birçok şeyin yanında koyun ve davar sürülerinin de koruyucusudur. Hem kurtları boğar hem de kendisi kurt şekline girebilir. Lykeon’da sabahları öğrencileriyle teknik ve ağır meseleler üzerine felsefe dersleri yaparken akşamları da ilgili kimselerin toplandığı halka açık söyleşiler düzenlermiş. Derslerini yürüyerek yaptığı için peripatetikler, peripatosçular, meşşailer, yani gezinenler olarak bilinirlermiş.
İskender aniden ölünce Atina’daki Makedon nefreti ayyuka çıkmış, Aristoteles dinsizlikle suçlanmıştır. Aristoteles bunun üzerine “Atinalılar Sokrates kişiliğinde felsefeye karşı işlemiş oldukları günahı bir kez daha işleme olanağı bulamayacaklar” diyerek Khalkis’e göçmüştür. Aynı yıl içinde, MÖ. 322’de mide hastalığından vefat etmiştir.
Önemi
Aristoteles ilk felsefe tarihçisi olmasının yanında ilk felsefe sözlüğünün de yazarıdır. Ayrıca ilk mantık, biyoloji, siyaset bilimi, retorik, meteoroloji, doğal hukuk çalışmalarını da yapan Aristoteles’tir. Kendi zamanının yokluğundaki çabalarına bakılırsa tarihin en emekçi, dizgeci, çözümlemeci düşünürü olduğu söylenebilir.
Birçok bilimin ve felsefe dalının ilkini oluşturmasının yanında presokratikleri eserlerinde işlemesi hem onun fikirlerini karşılaştırmalı öğrenmemizi hem de eserleri günümüze ulaşmayan filozofları ondan öğrenmemizi sağlamıştır.
Aristoteles’in önemini ve etkisini dile getirmek için Platon ve Kant dışında kıyas kabul etmeyeceğini söylesek yeter sanırım. 18. yıla kadar bilimsel bilgide otorite olan Aristoteles Hristiyanlığı ve İslam’ı derinden etkilemiştir. Hristiyan azizleri tarafından kısaca “filozof” İslam filozofları tarafından muallim’ül evvel(ilk öğretmen) olarak adlandırılmıştır.
En az iki yüz eser verdiği bilinmektedir. Kaynaklara göre 400 ve 1000 de olabilir. Günümüze ulaşan eserlerinden kendisinin basım için hazırladığı eserler çok az sayıdadır. Oğlu Nikhomakus, takipçileri ve öğrencilerinin yazıya geçirdiği ders notları çoğunluktadır. Eserlerinin %30’u bile elimize ulaşmamış, ama hiç ulaşmasa da ona yapılan atıflardan önemini anlayabilirdik.
Kaynakça
- https://www.britannica.com/biography/Aristotle/The-Lyceum
- https://mathshistory.st-andrews.ac.uk/Biographies/Aristotle/
- Felsefe Sözlüğü, Bilim ve Sanat Yayınları, 2013.
- https://plato.stanford.edu/entries/aristotle/