Aşık Tanımı
Bir edebiyat terimi olarak âşık halk kültürü içinde yetişen, deyişlerini genellikle saz eşliğinde söyleyen ozandır. Aşıklar sözlü kültürün ilk taşıyıcılarıdır. Müziğin atalarıdır. Bugünkü ürünlerimizin arketiplerini halen veren sanatçılar olarak dikkat çekmektedirler. Kültürün temelinde yer alan kavramlar kendimizi anlamak için incelenmelidir. Gelenek olmadan gelecek inşa edilemez.
Aşıklık geleneği hala yaşamaktadır.Bize Türkçe sözlü kültürün önemine işaret etmektedir. Bu dil at üstünde konuşularak geliştirilmiştir. Bol ünlüleri sayesinde uyaklar yapılmıştır, akılda kalmıştır. Dilden dile dünyanın dört bir tarafına gitmiştir. Aşıklık geleneğinin halen yaşaması ve sözlü ürünlerinin kültürümüzdeki önemi bu kavramları incelemeyi gerekli kılmaktadır.
Aşıklığın Özellikleri
Aşık adı verilen saz şairlerince irticalen(doğaçlamayla) oluşturulan gelenektir. Yani hazırlık yapmadan sanatlarını sunarlar. Daha çok din dışı konular işlenir. Yalın, yöresel dil ile yarım uyaklı ve cinaslı şiirler söylenir. Saz eşliğinde söylenen şiirlerin son dörtlüğünde şairin mahlası geçer. Aşıklık geleneğinde hazırlanma yoktur, doğaçlama icra söz konusudur. Ancak çağdaş zamanlarda doğaçlama yerine halk kültürünü yaşatma esas alınmıştır. Neşet Ertaş ve Mahzuni Şerif gibi isimler beste ve güfte yaratma ile derleme gibi çalışmalarıyla aşık unvanı edinmiştir.
Aşıklar hakkında yazılı kaynaklar arasında cönk, tezkire, seyahatname, menakıbnameler söylenebilir. Geleneğe göre aşıklık iki şekilde olur. İlkin, bade içerek aşık olma: Rüyada Hızır veya ak sakallı ihtiyar(pir) elinden bade(içki) içmekle kendinden geçilir. Uyandıktan sonra kişi şiir söyleme yeteneği kazanmıştır. Aşık olmanın ikinci şekli ise usta çırak ilişkisi ile olur. Usta bir aşığın yanında yetişerek onun mahlas vermesi şeklinde gerçekleşir.
Bazı Aşıklar
16. yüzyılda Bahşi, Çırpanlı, Geda Musli, Hayali, Köroğlu, Kul Mehmed, Ozan, Öksüz Dede. 17. yüzyılda: Aşık Ömer, Ercişli Emrah, Gevheri, Karacaoğlan, Kayıkçı Kul Mustafa, Kuloğlu, Öksüz Aşık. 18. yüzyılda: Levni, Abdi, Aşık Halil. 19 .yüzyılda: Aşık Şenlik, Bayburtlu Zihni, Dadaloğlu, Dertli, Erzurumlu Emrah, Seyrani, Summani 20. yüzyılda: Murat Çobanoğlu, Osman Feymani, Yaşar Reyhani, Aşık Veysel, Neşet Ertaş, Mahzuni Şerif sayılabilir.