Epistemoloji nasıl biliyoruz sorusunu merkeze alan bilgi kuramı çalışmasıdır. Yunancada ‘kesin bilgi’ anlamına gelen episteme’ sözcüğünden almıştır. Doğrulanmamış yargılar için de ‘doksa’ (zan) terimini kullanırlar.
Dünya hakkında ne kadar çok şey öğrenirsek ve öğrenimimiz ne kadar derin olursa, bilmediğimiz, cehaletimiz hakkındaki bilgimiz o kadar bilinçli olur. bilgimiz sadece sınırlı olabilecekken cehaletimiz mutlaka sonsuz olmalıdır.
Karl Popper (1963) Conjectures and Refutations: The Growth of Scientific Knowledge.
Bilgi doğru düşünce, doğru yargı, gerekçelendirilmiş doğru inanç, bilenin bilineni aktarımı olarak tanımlanmıştır. Alternatif bir görüşe göre bilen(subject, suje, özne) ile bilinen(Object, obje) arasındaki ilişkidir.
Herkes sahip olmadığı bilgiyi nasıl arayacağını bilir, ancak zaten bildiklerini nasıl bulacağını bilmez.
Zhuangzi, The Book of Chuang Tzu, as translated by M. Palmer, et. al. (Penguin: 1996), p. 80
Temel kavramları
- İnanç(doxa): Kanıta ihtiyaç duymadan güvenilendir..
- Doğru: Zihindeki bilgiyle dış dünyadaki nesnenin uyuşmasıdır. Önermeler- cümleler doğru olur.
- Gerçek: Nesnel olarak var olan, fiili, vaki, reel; somut ve olgusal olarak zihinden bağımsız var olan.
- Temellendirme: Bir iddianın dayanağını ya da gerekçelerini ortaya koymaya
- A priori(önsel) deney ve tecrübeden önce gelen.
- A posteriori deney ve tecrübeyle edinilen
- Analitik önerme anlamında doğruluğu taşır(yeni bir şey söylemez.)
- Sentetik önerme dünyada yeni bir şeye işaret eder.
Tüm doktrinler ve tüm entelektüel bilgi, önceden var olan bilgiden kaynaklanır.
Aristoteles, Posterior Analytics (71a 1), tr. by Jonathan Barnes (1984/95)
Bilginin doğruluğu için hangi ölçütü kullanmalıyız?
Bilginin doğruluğu için hangi ölçütün esas alınacağı tartışma konusu olmuştur. Doğru bilgiye ulaşılabileceğini düşünen filozoflar arasında şöyle bir ayrım vardır.
| Uygunluk | Nesneyle örtüşmeli. Kapıyı çalan Zeynep’tir önermesi, Zeynep görülürse doğrudur. |
| Tutarlılık | Diğer doğru önermelerle çelişmiyorsa önerme doğrudur. “Üçgen üç kenarlıdır.” |
| Uzlaşım | Çoğunluk Kabul ediyorsa doğrudur. “Yaşlılara öncelik tanınmalıdır.” |
| Apaçıklık | Muhatapların hepsinde aynı etkiyi yaratandır. “Siyah-beyaz” “diş ağrısı,açık;diş,seçik bilgi” |
| Yarar | Pratik hayatta fayda verme koşuluyla doğrudur. “Ağaç dikmek çok sayıda insana yararlıdır.” |
Bana gelince, tek bildiğim hiçbir şey bilmediğimdir.
Socrates, Plato, Phædrus, Section CCXXXV.
Kaynakça
- https://en.wikiquote.org/wiki/Knowledge
- Ahmet Cevizci, Felsefe Sözlüğü , Paradigma Yayınları.
Bilgi felsefesi temel problemler, önemli terimler ve felsefenin temel tartışmaları hakkında posterimizi indirebilirsiniz.