Felsefi Yöntem
Felsefi yöntem genellikle akla dayanmak ile özdeşleştirilir ve bu yönüyle bilimsel yöntemin atası olduğu söylenebilir. Felsefenin karakteristik özelliği şüpheyi esas alıp akla dayanmaya çalışması ve bu yüzden de katı sonuçlar yerine yeni şüpheler üretmeyle uğraşmasıdır.
Felsefi yöntemi kullanan biri cevaplardan çok sorularla ilgilenir. Eğer cevapların yayılmasıyla uğraşılıyor, dikteye ve determinist söylemlere dayanılıyorsa felsefi yöntem kullanılmıyor diyebiliriz. Felsefe kendini sorgulayan düşüncedir ve yolda olmayı gerektirir. Aksi takdirde konusu felsefe olsa bile felsefe yapmış değil felsefe tarihini felsefeden başka bir maksat için kullanmış oluruz.
Felsefi Tutumun Özellikleri
Merak
Felsefenin meraktan başka bir başlangıcı yoktur.- Sokrates
Platon, Theaetetus, trans. Seth Bernardette (Chicago: The University of Chicago Press, 1986), 155c-d.
Felsefe soru sormayı gerektiriyorsa merak etmek soru sormanın temelinde yer alır. Günlük hayatta karşılaştığımız konuları merak etmiyorsak genele ilişkin bir meraka dayanan felsefeyi nasıl yapabiliriz ki? Felsefi yöntemin temelinde merak, öğrenme ve bilme isteği yer alır.
https://www.dmy.info/merak-etmek-hakkinda/
Argümantasyon
Eylemler için gerekçe aramak insanın doğasında vardır.
Aleksandr Solzhenitsyn, The Gulag Archipelago , 1973.
Düşüncelerin temellendirilmesi, kanıt yok ise kesinlik iddiasında bulunulmaması tutumudur. Kısaca önerme, temellendirme(gerekçelendirme), kanıt, karşı önerme, temellendirme, kanıt ve sonuç şeklinde akıl yürütme yöntemidir diyebiliriz.
Sistematik şüphe
Bir adam kesinliklerle başlarsa şüpheyle sona erer; ama şüpheyle başlamaktan memnunsa, kesinliklere ulaşacaktır.
Francis Bacon, The Advancement of Learning (1605), Book I, v, 8
Şüphe yoksa doğruluktan bahsedemeyiz. Çünkü şüphe edilmemiş düşünce test edilmemiş düşüncedir. Şüphe doğruluk sınaması olmasının yanında felsefenin soyut önermeleri için şarttır ve felsefi yöntemin değişmez- klasik unsurudur.
Sorunun formülasyonu
Bilim adamı doğru yanıtları veren değil, doğru soruları sorandır.
Claude Lévi-Strauss, What a Piece of Work is Man!: Camp’s Unfamiliar Quotations (1989), 283.
Doğru soruyu sormak cevap vermekten daha önemlidir. Analitik felsefenin önem kazandığı çağımızda cevaplardan çok sorulara odaklanmamız gerektiğini fark ediyoruz. Hatta sorudan da çok dil problemi var ya, neyse.
Diyalektik
Tüm özenli yöntemler iki parçaya ayrılır: Biri oluşturur ve diğeri de yargılar. Stoacılar -büyük bir titizlikle- yargılamanın yollarını geliştirmiş ve ona diyalektik demişlerdir; oluşturmaya ise topik(bahis) demişlerdir.
Cicero, Topica, § 2.6, cited in Ernesto Grassi, Rhetoric as Philosophy (1980), p. 43
Diyalektik bir görüşün farklı yanlarının ele alınması aracılığıyla akıl yürütme yöntemidir. Mümkünse görüşler çarpıştırılır ve retoriğin aksine bir çarpıtmaya mahal vermeden en gerçek olanın açığa çıkarılması için uğraşılır.
Akılcılık
Sağduyu ya da akıl denilen iyi yargılama ve doğruyu yanlıştan ayırma gücü bütün insanlarda doğuştan eşittir.
René Descartes, Discourse on Method, as quoted in Descartes’ Philosphical Writings Vol. 1 (1911) ed., Elizabeth Haldane, G. R. T. Ross: Discourse on Method, p. 6.
Akıl önermelerden sonuç çıkarmaya yarayan düşünme yetisidir. Akılcılık ise önermeleri göz ardı etmeden düşünmek ve sonucu geçerli önermelere dayandırmaya çalışmak anlamında kullanılır. Felsefi soruşturmanın bir yerde durmasını istemek ya da spekülasyon ile doğruluk sağlama iddiasında bulunmak felsefi tutuma terstir.
Yansıtıcı düşünme
Zihin tekrar tekrar yazılan bir tablet gibidir. Sadece yansıtma ile okuduğumuzu kavrayabiliriz. Üzerinde düşünmeden yapılan düz okuma kökleşmez ve çoğunlukla da kaybolur. Bedendeki yemek gibi, çok azı sindirilir.
Arthur Schopenhauer, On Reading and Books.
Tek yönlü düşünme yerine soruyu, sorgulamanın kendisini ve varılan sonucu da sorgulayan düşünme tarzıdır. Yani fikrin doğruluğunu tartışırken acaba doğru düşünmeyi uyguluyor muyuz? diye sorma tutumudur. Felsefenin genele ilişkin alakasını vurgular.
Diğer Felsefi Yöntem Ayrımları
Genellikle felsefi metodoloji üç başlıkla özetlenir. Bunlar sistematik şüphe, diyalektik ve temellendirme şeklindedir. Bununla birlikte sorgulama, merak etme, şüphe duyma, hayret etme, yığılımlı ilerleme, eleştirel olma, refleksif olma, rasyonel olma, sistemli olma, tutarlı olma, evrensel olma maddeleriyle anlatılan bir felsefi yöntem ayrımı da mevcuttur.