Bir önceki yazımda hatalar vardı. Bakış açısına göre, bütün yazının ya da aradaki küçük bir esprinin hata olduğu düşünülebilir. Yazıda söylediğim gibi işlevsel hatalardı bunlar. Bir anlamda, okuyucuya balık vermedim, balık tutmayı öğrettim. Kendim tutmayı bilmiyorum, felsefecilerin çoğu bilmiyor, ama öğretmeye de doyamıyor. Ortada anlam yok, ama anlam vermeye çalışıyoruz. Olmayan bir anlamı nasıl verebiliriz, bu bir hata mıdır? Anlam varsa neden anlam vermeye çalışıyoruz? Anlamı olmayanın anlam vermesi mümkün müdür, ya da kendi kendini tıraş edenleri tıraş etmeyen berber, kendini tıraş edebilir mi?
Belki bu yazdıklarım birer hatadır. Ancak hatanın doğruluğunu fark etmek gerekir. Bir hata var, ancak bu “hata olan hata” olmayabilir. Hatta, olması gereken bir hata, doğruluktan daha çok yeğlenen bir seçenek olabilir. Evren bile bir hata olabilir. Tabi bu, hata tanımınıza ve hata kabullerimize göre şekillenir. Neye hata deriz? Doğru olan nedir, hata diye bir şey neden olsun?
Doğruluk, gerçeğe uygun olmaksa yanlışlık gerçeğe aykırı olmaktır. Gerçek var olan demekse, yok olan nedir? Herhangi bir şey yok olabilir mi? Hatanın zıttı başarı mıdır, doğru mudur, uygun mudur, sıradan mıdır? Çoğu zaman hata ile yanlış birbirinin yerine kullanılır. Peki başarı ile doğru birbiri yerine kullanılır mı? Herkesin başarı anlayışı farklı ise, hata anlayışı da farklı olabilir mi? Hata sözlükte: İstemeyerek ve bilmeyerek yapılan yanlış, kusur, yanılma, yanılgı olarak tanımlanmıştır. İstatistikte ise bir yanlış değil; hesaplanan, ölçülen değer ile kabul edilen teorik olarak doğru değer arasındaki farktır. Bu daha felsefi bir tanım ancak daha da ilginç olanı biyolojideki tanımıdır.
Biyolojide hata: verinin kopyalanması sırasında ortaya çıkar. Ebeveyn ile evlat arasında DNA nükleotidlerinin farklılaşması söz konusudur. Hücrenin yani bedenin temel yapı taşlarının nasıl işleyeceğini içeren bu bilgi sıraları, üreme sırasında hatalı kopyalanır. Her seferinde bilginin milyonda biri denebilecek bir kısmı farklı taşınır. Buna “mutasyon” denir. Mevcut biyolojik çeşitliliğin sebebi olan mutasyon, günümüzde hayatta kalan tüm canlıların yaşam olanağını oluşturmuştur. Kopyalama işlemi sırasında canlının bilgisi dışında meydana gelen bu değişiklikler: ebeveynden aynı ürünü bekleyen gözlemcilere göre bir hatadır. Çoğu mutasyon canlının yaşamını engelleyici niteliktedir. Mutasyonlar genellikle rastgele, deneme-yanılma yoluyla biyolojik yaşamı şekillendirir. Birçoğu canlıyı çevresine göre avantajlı kılmaz. Ancak binlerce seçenekten biri çevreye uygun bir mutasyona yol açmışsa, mutasyona sahip olanlar değişen dünyaya daha uygun konumda olacaktır. Değişen koşullara karşı yapılan binlerce hatadan biri doğru haline gelir. Seçilim denilen şey aslında yüzlerce hatadan isabetli olanıdır.
Tek yumurta ikiziniz yoksa sizinle aynı DNA. yı taşıyan kimse yok demektir. Benzersizsiniz. Benzersizliğinizi ortak atalarımızdan bugüne kadar meydana gelen ufak hatalara borçlusunuz. Ancak hemen havalanmamak lazım, çünkü bir muz ile %50, tavuk ile %60, kedi ile %90 ve bütün insanlar ile %99,9 aynıyız. Hayattaki her şey olarak farklı hatalar yapan aynı varlıklarız. Bizi biz yapanın hatalarımız olduğunu bilimsel olarak gerekçelendirdik. Şimdi işin felsefesine gelelim.
Hata sözcüğü hiç kast etmediğimiz anlamlara gelebilir. Bunlardan biri başarıdır. Hatanın başarı olması nasıl mümkündür? Çocukluk dönemlerini aklımıza getirelim. Her şeyi ellemek, yemeye çalışmak, düşmek, yuvarlanmak, yanlış söylemek, yapılmaması gerekeni yapmak olmasa, olması gerekeni öğrenebilir miydik? Yürüyemez, konuşamaz, yaşayamazdık. Hatalar yaparak doğru hatalar keşfettik ve onları uygulamaya başladık.
Belki bunlar doğru yolundaki hatalar olabilir. Söylemek istediğimi anlamak için hayattaki her şeyi düşünün. Zihninizdeki her şeyin bir hata potansiyeli vardır. Tarih boyunca değişen fikirlerde bunu görebiliriz. İnsanın ilk düşüncelerinden beri aynı kavram üzerine yüzlerce farklı doğru, yasa, evrensel gerçek türemiştir. Şu an birer hata olduğu düşünülen binlerce eski gerçek var. Eski yanlışlar da şimdinin tartışılmaz gerçekleri. Buradan hareketle geleceğin doğrularının da şimdinin yanlışları olabileceğini söylemeliyiz.
500 yıl önce Kopernik dünyanın güneş etrafında döndüğünü söylediğinde insanlık ona hatalı olduğunu söylemişti. Şimdi güneş dünyanın etrafında dönüyor desek hatalı oluruz. Isaac Newton hareket yasalarından veya evrensel yer çekiminden bahsettiğinde kimse dikkate almamıştı. Daha sonra söylediği her şeyin doğru olduğu anlaşıldı. Newton mekaniği 200 yıl alternatif olmadan doğru kabul edildi. Ancak Newton zamanının çoğunu İncil’de gizli mesajlar aramak ve değersiz metalleri altına dönüştürmek için harcayan biriydi. Fizik yasaları gibi, bunların da doğru olduğuna inanıyordu. Ancak çoğumuza göre hatalı bir görüş bu. Daha sonra Newton’ın evrensel yasalarının da o kadar da evrensel olmadığı anlaşıldı. Atom fiziğinde işe yaramıyordu. Halbuki 100 yıl öncesine kadar bundan şüphe duymak hata idi. Şimdi de bunu evrensel sanmak hata olmuştu.
Ben de önceden yazdığım çoğu şeyin artık savunucusu değilim. Birçok olasılığı düşündüm, varsayımları kendimce savundum. Bütün olasılıkları hesaba katan felsefe çalışmasına göre olağan bir şeydi. Felsefece davranıp, hataları ele aldım. Hatalar yaparak doğrunun uygun bir hata olduğunu anladım. Ben de felsefe gibi hatalarla yetiştim. Felsefe her şeyi sorgulayarak doğrunun hatalı tarafını betimler. Uygulamada ise daha doğru hataları arar.
Bir görüşe bağlanıp, başkasını düşünmeden reddetmek sadece başarı sağlayabilir, ancak kime göre başarı? Başarı da hata gibi tamamıyla zıt anlamlara sahiptir. Kimine göre diğer canlılarla birlik içinde yaşamak başarı iken, günümüz insanlığına göre onları öldürerek ölüler üzerine gökdelenler dikmek başarıdır. Bağnaz başarı anlayışını reddederek felsefi tutum edinebilir, felsefece yaşayabiliriz. Hatalarımızı isteyerek yaparak yeni hatalara ulaşabiliriz. Hatanın başarıyı mümkün kıldığını fark ederek hatayı ya da başarıyı dışlamamalıyız. Bu iki kavramı bir potada eritip, kesinliği aramak yerine güzelliği hedefleyebiliriz. Kesin bir anlam bulamayabiliriz, ancak güzel olanını hedefleyerek en azından keyifli bir hayat sürebiliriz. Geçici bir hayatta kesin olanı diretmek niye? Hata görmeye çalışmak ya da sadece başarı hedeflemek temel yapımıza aykırıdır. Bunda ısrar etmek hatalı bir hatadır(!)
İnsanlık doğanın hatası, filozof da insanlığın hatası demiştim. Bu hatamın anlam arayışımda işe yaradığını düşünüyorum. Şu an doğru olduğunu varsaydığımız tüm hatalarımız adına, hatalı olduğumu kabul ediyorum. Hatalı olduğumu kabul ediyorum ki, geleceğin doğrusu olan hatayı fark edeyim. Ve bu böylece sürüp gitsin. Ta ki varsayımlarımızın sorgulanamayacağı bir zamana, hiç yaşamamış olduğumuz ana dek. Hiç yaşamayana dek, en azından haklı, doğru, başarılı, bilge vs. değil sadece birer varsayıcı olduğumuzu bilerek yaşayalım.dmy.info/hata nedir