Mantık çıkarsamanın sistematik çalışmasıdır. Yargı bildiren cümlelerin(önermelerin) nasıl şekillendiğini ve birbirine nasıl bağlandığını ele alan felsefe dalıdır. Felsefenin dört büyük alanından biridir. (Metafizik, aksiyoloji ve epistemoloji ile birlikte)
Mantık, “doğru düşünmenin kaidelerini ortaya koyan ilimdir’ diye tarif edilir….Şu halde duygu ve irade olayları dışarda kalarak, sade zihin olayları üzerinde yaptığımız araştırmalarla, düşünmenin ilmini yapmış oluyoruz….Bu sebepten, bazıları mantığın “zekâ psikolojisi” olduğunu söylerler…. Mantık, hakikate ulaşmak için zorunlu olan kaideleri ortaya koyan ilimdir. Böylelikle mantık, doğru düşünme kaidelerinin bütününden ibaret bir ilim olmuş oluyor.
Nurettin Topçu, Mantık, Dergah, 2006, 9.
Anlamı
Arapça nutuk kökeninden konuşma, söz söyleme (sanatı) anlamına gelir. Batı dillerinde de logos(söz, akıl) kökeninden logike tekhne ve logic, düşünme sanatı olarak kullanılır. Türkçeleştirme çabaları sırasında usbilim olarak karşılandığı görülmüş, ne var ki klasik dildeki mantık kelimesi yerleşik kalmıştır.
Mantık, düşünceyi doğru yönetebilmenin kurallarını veren bir bilimdir…. «Mantık», sadece bir bilim dalının adı olarak değil, günlük hayattaki akıl yürütmelerimizle ilgili olarak da kullanılabilen bir kelimedir. Fakat, gerek klasik gerekse modern mantığın, bir bilim olarak, günlük hayattaki akıl yürütmelerimizle doğrudan bir ilişkisi yoktur.
Şafak Ural, Temel Mantık, Çantay, 1995.
Kapsamı
Bir çıkarım, bir veya daha fazla önermenin(öncül) ardından gelen ve sonuç önermesi olarak da bilinen bir önermedir. İşte bu çıkarımı sağlayan öncüllerin ve çıkarımın hem doğruluk değerlerini, hem de yapı olarak sağlıkları mantığın kapsamındadır. Matematiğin de mantığın kapsamına girdiği yaklaşımlar mevcuttur. Kategorik, Önermesel, sembolik vs. birçok çeşidi vardır. Doğan Özlem’e göre
- Mantık, doğru düşünme kurallarının ve formlarının bilgisidir.
- Mantık, düşünme yasalarının bilimidir.
- Mantık; dilsel ifadelerin, dile getirmelerin, dilsel anlatımların
formel koşullarının öğretisidir. - Mantık; doğru önerme formlarının, kesin ifade kalıplarının
kuramıdır.
Eski mantıkçılar mantığı konusuna göre tanımlarken “bilinenden bilinmeyenin elde edilmesine vasıta olan bilimdir'”. “Mantık hakikata sevkeden zihin işlemlerinin bilimidir” derler. Mantığın bir de amacına göre tanımı yapılır. “Mantık zihni hatadan koruyan bir fen, bir aletdir. “Mantık şeylerin bilgisinde aklını iyi kullanma sanatıdır.
Necati Öner, Klasik Mantık, Ankara İlahiyat, 4.
Dilsel temeli
Mantık önermeleri, yargıları konu alırken önermelerin ve yargıların varlık alanı olan dilin doğru kullanımını çalışır. Mantık dil ile temelden bağlantılıdır ancak dilden ibaret değildir. Dilsel yapılar, simgeler ve göstergeler azami önemdeyse de önermenin bir de ad sahibi olan varlıklara gönderme yaptığı nazara alınmalıdır. Bununla birlikte bilişsel durumlara, doğruluk değerlerine ve gerçekliğe dair bir çaba da mevcuttur. 20. yüzyıl analitik filozoflarının felsefeyi mantıkla uğraşmaya ve dile indirgediklerini dikkate alsak da mantıkçıların yalnızca dilbilim yapmadıkları herkese malumdur. Dil aracını düşünce sahasında nasıl kullanmak gerektiğini soruşturan bir disiplin olduğu söylenebilir.
Bir mantıkçı bir damla sudan Atlantik(okyanusu) veya Niagara(şelalesi) olasılığını bunları hiç görmese de çıkarabilir.
Arthur Conan Doyle, A Study in Scarlet, Chapter 2, “The Science of Deduction”.