Modernizm yeni tarz, yeni ölçüt ve çağdaş anlayışlara yönelik değişim talebi anlamında kullanılır. Daha çok sanatla ilgilidir. Felsefede ise modern felsefe tabiri ile tarihsel bir dönemlendirme olarak benzer bir terim mevcuttur.
Sözlük Anlamı
Modernizm felsefede, sanatta ve gündelik dilde farklı zamanlara işaret eden bir akım adıdır. Kelime Latince(1. yy.) ölçü, tarz, usul anlamına gelen modus’tan ölçüye, usule uygun anlamına gelen modernus’a ve Fransızca(15. yy.) yeni, şimdiki usule uygun, çağdaş anlamına dönüşmüştür.
Felsefede
Modern felsefe terimi ile modernizm felsefede farklı şeylerdir. Modern felsefe kimilerine göre 15. yüzyılda(erken modern) Rönesans sonrası algı ile, çoğunluğa göreyse 17. yüzyılın ortalarında Descartes ile başlar, Kimlerine göre Kant(18. yy), kimilerine göre 20. yy’da sona erer. Orta Çağ’dan sonra gelen ve Yeni Çağ olarak da adlandırılan bu dönem kendisinden önceki skolastik felsefeden kesin çizgilerle ayrılan, önceki yöntemden kopan, yeni bir ölçü ve yöntem ile devam eden felsefe tarihi dönemidir.
Modernizm ise nitelik olarak spekülatif ve rasyonel olarak kalan felsefi çabaların kip olarak değiştirilmeye çalışıldığı bir çabaya işaret eder. Yani harekette ve uygulamada değişiklik talebini yansıtan akımdır diyebiliriz. Nitelikten çok dışavurumun(kipin) değiştirildiği bir dönem olarak adlandıranlar da vardır.
19. yüzyılda çıkan ve 20. yüzyılın başlarında klasik formuna ulaşan bir modernist felsefeden söz edebiliriz. Bunun ürünleri yapısalcılık ve dile dönüş olarak adlandırabileceğimiz kip(dışavurum) değişimleridir.
Sanatta
Modernizm sanatta 19. yüzyılın ortalarında ortaya çıkan gelenekten kopuşu, yenilikçiliği, biçimde değişikliği, olağan dışına dair bir söylemi içeren bir akımdır. Sanatçının önceki sınırlarından özgür bırakılıp kendi dünyasını dile getirmesi gerektiğini savunmasına dair talepler olduğu için soyut dışavurumculuk olarak da adlandırılır.
Sanayileşme , hızlı sosyal değişim ve bilim ve sosyal bilimlerdeki ilerlemeler ile karakterize edilen bir çağda yabancılaşma hisseden sanatçı ve düşünürlerin ortaya çıkardığı yeni bir akımlar topluluğu da denebilir. Zira değişim talebinden İzlenimcilik, Dışavurumculuk – Fovizm, Art Nouveau, Art Deco, kübizm, sürrealizm, Soyut sanat, Pop art, Op Art gibi akımlar çıkmıştır. 1. Dünya Savaşı’ndan sonra belirgin biçimde hayatın her alanında hissedilmiştir.
1960’larda bu akıma karşı bir reaksiyon gerçekleşti ve post-modernizm olarak adlandırılan bir akım başladı.
Modernizmi Hazırlayan sebepler
- Toplumsal değişim: Şehirlerin büyümesi, iş kollarının ve işçilerin artması.
- Yeni teknoloji: Kullanılan aletlerin, materyallerin ve kullanılma biçimlerinin değişmesi.
- İletişim ve haberleşme: Matbaa, kablo ve kablosuz teknolojiler sonucunda insanların birbirleri ve dünya hakkında bilgilerinin çeşitlenmesi.
Günlük Dilde
eleştirisi. Ateizme iniyor.
Türkçe Sözlük’te çağdaşlık ve çağdaşlaşma akımı olarak tanımlanan bu terimin yerine bu gelenekle bağ kuruluyorsa modernleşme, kurulmuyorsa çağdaşlaşma demek daha doğru olacaktır. Modernizm bir terim olarak belli bir aralıktaki hususi özellikleri olan bir akım olarak yanlış anlaşılmaktadır diyebiliriz.
Modernizm-Post modernizm Karşılaştırması
| Modernizm | Postmodernizm |
|---|---|
| Romantizm / Sembolizm | Patafizik / Dadaizm |
| Form (konjonktif, kapalı) | Antiform (ayrık, açık) |
| amaç | Oyun |
| tasarlamak | şans |
| hiyerarşi | Anarşi |
| Ustalık / Logolar | Tükenme / Sessizlik |
| Sanat Eseri / Bitmiş İş | Süreç / Performans / Mistik Olay |
| Mesafe | katılım |
| Yaratma / totalization | Yaratımı bozma / Yapıçözüm |
| sentez | antitez |
| varlık | yokluk |
| Merkezleme | dağılma |
| Tür / Sınır | Metin / Intertext |
| semantik | belâgat |
| paradigma | syntagm |
| Hypotaxis | parataxis |
| mecaz | kinaye |
| seçim | kombinasyon |
| Kök / Derinlik | Köksap / Yüzey |
| Yorumlama / Okuma | Yorum / Yanlış Yazmaya Karşı |
| Gösterilen | Anlam |
| Okunabilir (Okuyucu) | Scriptable (Yazılabilir) |
| Anlatı / Harika Hikaye | Anlatı karşıtı / Küçük Hikaye |
| Ana Kod | Idiolect |
| semptom | Arzu etmek |
| tip | Mutant |
| Genital/Phallic | Polimorf / Androgynous |
| Paranoya | Şizofreni |
| Köken / Neden | Fark-Fark / İz |
| Tanrı Baba | Kutsal Ruh |
| Metafizik | alay |
| belirlilik | belirsizlik |
| deneyüstülük | her yerde bulunma |
Kaynakça
- GÜÇLÜ, A. 2008: Felsefe Sözlüğü, 9, Bilim ve Sanat Yayınları, 2008.
- https://www.mdc.edu/wolfson/academic/artsletters/art_philosophy/humanities/history_of_modernism.htm
- https://www.britannica.com/art/Modernism-art
- http://homepage.westmont.edu/hoeckley/Readings/Symposium/PDF/201_300/221.pdf