Ontoloji var olanların özünü soruşturan felsefe dalıdır. Yunanca ontos(varlık, olan şey) ve logos(çalışması) kelimelerinden gelir. Türkçede varlık felsefesi olarak bilinir. Nedenler çalışması ya da Aristo’nun deyimiyle ilk nedenler bilimi olan metafiziğin bir alt dalıdır. Metafizik gerçeği, ilişkileri, tözleri ve nedenleri çalışırken ontoloji daha dar anlamda var olanları var olmaları bakımından ele alır. “Arkhe (evrenin ana maddesi) nedir?” sorusu Miletli “doğa filozofları” tarafından sorulmuş, ontolojinin, metafiziğin ve felsefenin ilk sorusudur. Bazı temel sorular şöyle sıralanabilir:
Neyin var olduğu söylenebilir? “Bir şey nedir?” “Varsa, hangi kategorilere, mevcut şeyleri sıralayabiliriz?” “Varlığın anlamı nedir?” “Varlıkların var olma biçimleri nelerdir?”
Temel kavramlar
- Arkhe: Evrenin ana maddesi
- Öz: Varlığı varlık yapan temel nitelik
- Oluş: Meydana gelme, varlığın dinamiği
- Materyalizm: Maddenin gerçekliği
- İdea: Dünyanın dışındaki asıl form
- Diyalektik:Karşıtlıkları çözümleyen akıl yürütme
- Reel varlık: Beş duyuyla algılanan varlık.
- İdeal varlık: Duyusal olmayan zihinsel varlık.
- Metafizik: İlk felsefe, varlığın nedenine dair fizik ötesi sorgulama
Bazı ikilikler(dikotomiler)
Tümeller- tikeller: | Gerçekten var olanlar tümeller midir? |
Cevher- araz(ilinek): | Öz ve özden türetilmiş olan aynı mıdır? |
Soyut-somut: | Soyut olanın temeli nedir? |
Öz ve varoluş: | Varoluş özden önce mi gelir? |
Determinizm- indeterminizm: | Eylemlerimiz belirli midir? |
Monizm-dualizm: | Töz tek midir iki mi? |
İdealizm materyalizm: | Hayat ötesi ideal mi yoksa madde mi? |
Temel soruları
Varlık var mıdır?
- Varlık yoktur:(nihilizm, Lao Tse, Gorgias) Evren amaçsız, anlamsızdır.
- Varlık vardır:(realism, Aristo) İnsan zihninden bağımsız bir gerçeklik vardır.
Varlığın mahiyeti nedir?
- Varlık ideadır:(idealizm) Platon’a göre idea aleminden kaynaklanır. İdealizmin temelidir.
- Varlık maddedir(materyalizm) Zihinden bağımsız ve nesnel olan madde asıl gerçektir.
- Varlık hem düşünce hem maddedir:(Descartes, düalizm) Düşünebilmeli ve yer kaplamalıdır.
- Varlık oluştur(oluşçuluk) Heraklit’e göre her şey akar, değişim esastır.
- Varlık fenomendir(fenomenoloji, Husserl) duyusal olanın paranteze alınmasıyla ulaşılır.
Varlık değişken midir?
- Evrende hiçbir şey değişmemektedir. (Parmenides)
- Evrende her şey değişmektedir. (Herakleitos)
Varlık bir midir, çok mudur?
- Varlık birdir. (Monizm, Thales, Hegel)
- Varlık iki ilkeye dayanır.(Düalizm, Descartes)
- Varlık çoktur, (plüralizm, Empedokles)
Evrende düzen var mıdır?
- Düzen vardır. (Leibniz)
- Rastlantısaldır. (Marx)
Evrende özgürlük var mıdır?
- Özgürlük vardır, (indeterminizm)
- Özgürlük yoktur, (determinizm)
Evren sonlu mudur?
- Evren sonludur. (Farabi)
- Evren sonsuzdur. (Lucretius)
Evrende amaçlılık var mıdır?
- Amaçlılık vardır, (teleolojik görüş, Spinoza)
- Amaçlılık yoktur, (mekanizm, Demokritos)
Kaynakça
Varlık felsefesi temel problemler, önemli terimler ve felsefenin temel tartışmaları hakkında posterimizi indirebilirsiniz.