Postmodernizm 20. yüzyılda modernizmin ardından gelen ve tanımlanması zor bir akımdır. Felsefede, sanatta ve edebiyatta genel özellik olarak derin şüphecilik, öznellik ve görelilik içerdiği söylenebilir. Düşünce hayatında 20. yüzyılın ideolojilerine tepki olarak çok sesliliği, farklılaşmayı ve sürekli başkalaşmayı talep ettiği söylenebilir.
Bireylerin sosyal güçlerin kurguları olduğuna ve bilinebilecek kesin bir aşkın gerçek olmadığına dair bir kanı.
Oxford Reference
Temel Özellikleri
- Teorilere ve büyük- soylu gerçeklere güvensizlik temelinde yer alır.
- Bilimin ve tarihin objektif gerçeklik iddialarına karşıdır. Tek gerçekten bahsedilemez. Mantık bilgi sisteminin kendisi içinde geçerlidir.
- Aydınlanma, bilim, mantık ve teknoloji ile daha iyiye gitme algısı dünya savaşları ve büyük yok oluşların da gösterdiği gibi yanlıştır.
- İnsan doğasından söz etmek yerine sosyal yapılardan söz etmelidir. İnsan sosyal bir inşadır.
- Dil doğanın aynası değil, kelimeler de gerçekliğe işaret etmez. Daha çok referanslar ve karşıtlıklar ile birbirinin fonksiyonu olan ertelemeler, benzetmelerdir.
- Aydınlanmanın ve modernizmin getirdiği büyük anlatılar kendilerinden farklı olanlara baskı uyguladı, onları marjinalize etti ve susturdu. Bu totaliterliktir ve uygulamada bu kadar mükemmel idealler olmayacağı bilinmelidir.
Sonuç olarak İnsan kültürce şekillendirilir. Kültürün baş unsuru dildir. Dil ve kültür bireyi inşa ettiği için bunlardan bağımsız birey veya düşünce yoktur. Kendi kültüründen ayrı birey, dilinden bağımsız düşünce yoktur. İçerik, bağlam ve çevre tüm unsurlarda dikkate alınmalıdır diye özetleyebiliriz. Kaynak: Brittanica
Tipik olarak geleneksel mimari ve formlara (mimaride) veya ironik öz-referans ve absürtlüğe(edebiyatta) dönüş ile karakterize edilen modernizme tepki.
Meriam Webster
Tarihi
Postmodernizmi hazırlayan unsurları şöyle sıralayabiliriz.
- 1. diğer kültürler ve bunların çeşitli uygulamaları, inançları ve değerleri hakkında bilgi artışı,
- 2. bilim ve teknolojinin insanlara temel yaşamlarında iyileştirmelerde neler sağlayabileceğinin ilerlemesi ve maddi malların takdir edilmesi,
- 3. varoluşçu ve pragmatist hareketlerden gelen fikirlerin yayılma etkisi
- 4. demokratik ideallerin yayılması
Terim Jean-François Lyotard’ın Postmodern Durum(1979) adlı eseriyle kullanıma girmiştir. Yalnız post-modern tavrın 1950’lerden beri var olduğu da söylenmektedir. Marx ve Freud’un yapısalcı(içinde bulunduğu sistem ve dil ile inceleme yöntemi) incelemelerini takiben oluştuğu için post yapısalcılık ile doğrudan ilişkilidir. Fransa’da Mayıs 1968’de gerçekleşen işçi-aktivist vs hükumet çatışmasını da bir başlangıç olarak kabul edenler vardır.
Bireyin gerçekliğine odaklanan bir hareket, tüm insanlar için doğru olduğunu iddia eden ifadeleri reddeder ve genellikle sanat, edebiyat ve kültürde aşağılayıcı bir tarzda ifade edilir.
Yourdictionary
Felsefede
Temelleri Nietzsche’nin Trajedi’Nin Doğuşu(1872), Neşeli Bilim(1882), Zerdüşt(1883), Heidegger’in(20. yy ilk yarı) varlık ve varoluş tasvirlerine, Baudrillard, Husserl, Lacan, Barthes, Foucault ve Wittgenstein’ın ikinci dönemine dayandırılabilir.
Terimi ortaya koyan Lyotard Wittgenstein’ın dil oyunlarından yola çıkarak 19. yüzyılın sonlarından bu yana bilim, sanat ve edebiyat için oyun kurallarının dönüşüm içinde olduğunu söyler. Artık bilgi anlatı olmaktan çıkmış, anlam eski soylu niteliğini kaybetmiştir.
En etkili ismi Derrida bir kültür içindeki yapıların yapay olduğunu ve yapısöküm yapılarak analiz edilebileceğini, parçalarına ayrılıp anlaşılabileceğini savunmuştur. Kaynak: Plato Encyclopedia
Postmodernizm Kıta Felsefesi’nden ve Fenomenoloji , Yapısalcılık ve Varoluşçuluk gibi akımlardan etkilendi. Analitik Felsefe’nin ve mantıkçı pozitivizmin dış dünyadaki objektif gerçeklik arayışına karşıdırlar, lakin dil çözümlemeleri açısından ortak kanılar görülür. Genellikle beklenmedik yerlerden anlam çıkarmak, anlamın söylemin kendisinde kurulan bir oyun olduğunu anlatabilme tutumuna, bir anlamda meta- anlatıya postmodern felsefe yakıştırması yapılmıştır. Kesin bir tanımı, özelliği, kapsamı, şahıs grubu olmadığını hatırlatalım.
Her ne kadar çeşitli ve eklektik olsa da, postmodernizm iki temel varsayımla tanımlanabilir. İlk olarak, ya ‘doğa’ ya da ‘gerçek’ ya da ‘Tanrı’ ya da ‘gelecek’ olmak üzere, dünyanın tekliğini ya da tarafsız ya da nesnel düşünce olasılığını garanti eden ortak bir payda olmadığı varsayımı. İkincisi, tüm insan sistemlerinin dil gibi çalıştığı, referans sistemlerden ziyade öz-dönüşlü olduğu varsayımı – güçlü ancak sonlu olan ve anlamı ve değeri oluşturan ve sürdüren diferansiyel fonksiyon sistemleridir.
Routledge
Modernizm- Postmodernizm karşılaştırması
| Modernizm | Postmodernizm |
|---|---|
| Romantizm / Sembolizm | Patafizik / Dadaizm |
| Form (konjonktif, kapalı) | Antiform (ayrık, açık) |
| amaç | Oyun |
| tasarlamak | şans |
| hiyerarşi | Anarşi |
| Ustalık / Logolar | Tükenme / Sessizlik |
| Sanat Eseri / Bitmiş İş | Süreç / Performans / Mistik Olay |
| Mesafe | katılım |
| Yaratma / totalization | Yaratımı bozma / Yapıçözüm |
| sentez | antitez |
| varlık | yokluk |
| Merkezleme | dağılma |
| Tür / Sınır | Metin / Intertext |
| semantik | belâgat |
| paradigma | syntagm |
| Hypotaxis | parataxis |
| mecaz | kinaye |
| seçim | kombinasyon |
| Kök / Derinlik | Köksap / Yüzey |
| Yorumlama / Okuma | Yorum / Yanlış Yazmaya Karşı |
| Gösterilen | Anlam |
| Okunabilir (Okuyucu) | Scriptable (Yazılabilir) |
| Anlatı / Harika Hikaye | Anlatı karşıtı / Küçük Hikaye |
| Ana Kod | Idiolect |
| semptom | Arzu etmek |
| tip | Mutant |
| Genital/Phallic | Polimorf / Androgynous |
| Paranoya | Şizofreni |
| Köken / Neden | Fark-Fark / İz |
| Tanrı Baba | Kutsal Ruh |
| Metafizik | alay |
| belirlilik | belirsizlik |
| deneyüstülük | her yerde bulunma |