Pragmatizm bir önermenin anlamının, onu kabul etmenin pratik sonuçlarında bulunacağını ve pratik olmayan fikirlerin reddedilmesi gerektiğini savunan bir felsefe akımıdır.
Pragmatizm, dünyayı, içindeki özneden koparılamaz olarak tanımayı ve konumunu esnetmeyi vurgulayan bir akımdır. Buna göre tüm felsefi kavramlar bilimsel deneylerle test edilmelidir, bir iddianın yalnızca pratikte işe yaraması durumunda doğruluğundan bahsedilebilir. Pragmatizm gerçeği “iyi” veya “uygun” olarak tanımlar . Bu görüşe göre gerçek durağan değildir, mekâna göre zaman ve mekanda değişen bir süreçtir.
Kısaca doğru faydalıdır, iyiye doğru diyorsak düşünce alanında doğruya pratikte işe yarayan diyebiliriz. Doğru düşünce değerini pratik öneminden alır. Faydalı doğrudur diyebiliriz.
Bir kavramın bütün anlamının pratik sonuçları olduğunu savunan pragmatizm rasyonalizm-empirisizm ikiliğinde tam ortada yer alır, çünkü dinin ve idealizmin de pratikte işlevi vardır. Politikada siyasetin söyleminden çok uygulamasına, örneğin siyasetçinin yaşantısına bakmak gibi yöntemleri ile basit ve etkili bir felsefe olduğu söylenebilir.
Felsefi açıdan farklı fikirlerin pratikteki uygulamalarının arasında bir fark ortaya çıkmıyorsa özsel değil arızi bir ayrım olduğuna ve tartışmalarda fikirlerin pratikteki uygulamalarında üretecekleri farkların tartışılmasına odaklanır. Bir açıklama çabası işe yaradığı sürece yaşatılabilir.
Pragmatizm bir oteldeki koridor gibi teorilerimizin ortasında uzanır. Sayısız sayıda odaya giriş olanağı sunar. Birinde belki bir ateist, ikincisinde bir dindar, üçüncüsünde bir cismi inceleyen kimyacı bulabilirsiniz. Dördüncü odada idealist bir metafizik sistem ortaya çıkarılmaktadır, beşincisindeyse metafiziğin imkânsızlığı gösterilmektedir. Ama koridor hepsine aittir ve eğer bu insanlar odalarından çıkmak veya onlara girmek için uygun bir yol istiyorlarsa söz konusu koridordan geçmek zorundadırlar. W. James
C. Türer, M. Aydın Utilitarianism- Pragmatism Farklar, FLSF http://static.dergipark.org.tr/article-download/f049/b5bf/6e13/5e071cf8a5fea.pdf?
Pragmatizmin Türkçesi
TDK ve popüler yayınlar pragmatizmi Türkçeye faydacılık olarak çevirse de faydacılık utilitaryanizm adlı başka bir akımdır. TDK’nın çevirisi yanlıştır. Osmanlı’da pragmatizme “ameliyye ve fiiliyye” karşılıkları verilmiş ve bazen de pragmatik karşılığı olarak “menfaat, nefiyye” kullanılmıştır.
Pragmatizm Antik Yunancadan gelen “pragma (iş, amel, fiil; pratik)” kavramından türetilmiş olup pragmatizmin kurucusu Peirce, bu kavramı Kant’tan almıştır. Kant ise şu anlamda kullanmıştır: “belirli eylemlere götüren araçların olgusal kullanımına temel sağlayan mümkün inanca pragmatik inanç diyorum.” Bu bağlamda fiiili bir felsefe olduğunu ve pragmatizm olarak kalmasının “faydacılık” olarak yanlış tanımlanmasından yeğ olduğunu söylemeliyiz.
Pragmatizmin Kısa Tarihi
Pragmatizm, on dokuzuncu yüzyılın son çeyreğinde ABD’de ortaya çıktı. Filozof olmayanları da –özellikle hukuk, eğitim, siyaset, sosyoloji, psikoloji ve edebiyat eleştirisi alanlarını- etkiledi.
Peirce’in “How to Make Our Ideas Clear” başlıklı makalesi 1878 yılında yayımlanmış ve pragmatizmin temeli olmuştur. Daha önce oluşmaya başlayan faydacılıktan ve empirisizmden etkilenmişlerdir. Ancak farklılıklar oluşmuştur. Özellikle de faydacılığın etik, pragmatizmin hem etik hem epistemolojik bir teori olması burada bir ipucu verebilir. Perice’den sonra William James pragmatizmi geliştirmiş ve en büyük ismi olmuştur.
Utilitarianism(faydacılık) etik bir teori iken pragmatizm kapsamını genişletir ve faydacılığın empirisizminden ayrılarak görüşler arasında ortadaki bir konumda epistemolojik bir teori olur. William James Pragmatism eserinde faydacılığın kurucusu Mill’e şöyle demiştir. “Zihnin Pragmatik açıklığını kendisinden öğrendiğim, eğer yaşasaydı liderimiz olacağını düşünmekten keyif alacağım John Stuart Mill’in anısına.”
Peirce belirsizliği ve metafizik anlaşmazlıkları giderme yöntemi olarak algılarken James’te kavramları pratik sonuçları üzerinden ele alma yöntemi olduğunu görürüz.
Tuhaf bir şekilde pragmatizm olarak adlandırılan düşünceyi, bu iki talebe de cevap verebilecek bir felsefe olarak sunuyorum. Pragmatizm, rasyonalist düşüncelerde olduğu gibi dinle barışık kalırken, aynı anda da, ampirist düşüncelerde olduğu gibi, olgularla en zengin yakınlığı koruyabilir. W. James
C. Türer, M. Aydın Utilitarianism- Pragmatism Farklar, FLSF
Klasik pragmatizmde üçüncü büyük figür , geniş kapsamlı yazıları yarım yüzyıl boyunca Amerikan entelektüel hayatı üzerinde önemli bir etkiye sahip olan John Dewey’dir (1859-1952). Ancak Dewey’den sonra, pragmatizm ivmesinin çoğunu kaybetti. “Neo-pragmatistler” olarak bilinen Richard Rorty gibi filozoflar geleneği sürdürmektedir. Çağdaş pragmatistler olarak şu isimler zikredilebilir: Hilary Putnam, Nicholas Rescher , Jürgen Habermas, Susan Haack, Robert Brandom ve Cornel West.