Sokrates öncesinde filozofların temel problemi arkhe(başlangıç), yani evrenin ana maddesidir. İlk filozoflar Aristoteles’in “mit yapıcılar” dediği anlatıcılara karşı teorik spekülasyon ile ucu açık görüşler belirttiği bir geleneği başlatanlardır. Bu gelenek mitlerin nihai açıklamalar olarak kullanılmasıyla yetinmemiş, kaynaklara da güvenmemiş ve tartışma, diyalog yoluyla evreni açıklamaya girişmişlerdir. Bu sayede doğuda olmayan bir şekilde öğrenci hocasını eleştirir ve hatta yanlışlayabilir bir özne haline gelmiştir. İnsanı bir ürün değil bir amaç olarak görmenin, tanrıların oyuncağı ve nesnesi değil kendi aklını kullanan bilen özneler olmasının temelleri bu dönemde atılmıştır.
İlk filozoflar mitleri kullanmaya karşı alternatif bir açıklama çabasına girerken doğaya başvurmuş ve mitleri pozitif maddeler veya kavramlar ile karşılamışlardır. İlk filozoflarda mitoloji-felsefe birlikteliği olması felsefeye bir geçiş süreci olarak da değerlendirilegelmiştir. Mit yapıcılar da filozoflar gibi bir açıklama çabasındadır, bu yüzden ortaklık vardır, lakin mitler şüpheye ve spekülasyona açık değillerdir. Yanlış ve saçma olsalar bile böyle anlatılmaları dikte edilmiştir. Çoğu filozof birbirinin kuyusunu kazan, eşlerini aldatan, hırsızlık yapan tanrı anlayışını reddetmiş ve mitlerdense doğaya ve kavramlara başvurarak hayatı açıklamaya girişmişlerdir.
Mit Yazarları
- MÖ. 800-700? HOMEROS, Truva Savaşı’nı anlatan ‘ilyada’ ve ‘Odysseia’ yazarı, Yunan halk şairi, ozan. arkhe görüşü yoktur, ancak arkhe görüşü olan filozofların çok öncesinde bir başlangıç mitini kayda geçirdiği için önemlidir. Homeros’un İlyada ve Odessa’da anlattığı kadarıyla Okeanus ve Tethis(suyla alakalı tanrılar)’in birleşmesiyle evren ortaya çıkmıştır. Yunan mitolojisinde suyun ve ırmakların kaynağı da Okeanus’tur. Aynı zamanda dünyayı çevreleyen büyük nehrin adı da Okeanus’tur. Tethys de nehirlerin ve suların kaynağı ama daha arka planda. Homeros’taki bu inanış ilk filozof Thales’in nereden her şeyin başlangıcını(arkhe’sini) su olarak öne sürdüğünü çağrıştırıyor.
- MÖ. 700-600? HESİODOS, Yunan halk şairi. Theogoni’si Yunan tanrılarının kökenini vermede çok önemlidir. İşler ve Günler eseri de ünlüdür. Hesiodos evrenin başlangıcında “kaos” olduğunu söylemiştir. Kaos günümüzdeki anlamında değil de “esneyen boşluk, uçurum” gibi farklı bir anlama sahiptir.
Milet Okulu
- MÖ. 624-548? THALES, ana maddenin (arkhe) ‘su’ olduğu görüşündeki ilk Yunan filozof. Mitlerden etkilendiği aşikar. Homeros ve Hesiodos’u bu yüzden andık. Hakkında bilgimiz çok az, Aristoteles felsefeyi onunla başlattığı için kendi döneminde filozof olarak anılmayan ve art zamanlı olarak filozof sayılan Thales’i ilk temsilci sayıyoruz.
- MÖ. 610-540? ANAKSİMANDROS, ana maddenin ‘apeiron‘ olduğu görüşündeki Yunan filozof. İkincil kaynaklara göre su gibi sınırlı ve bozulabilir bir madde yerine başlangıcın sınırsız, bozulmayan, yaşlanmayan bir şey olması gerektiğini düşünmüş. Bu yüzden “sınırsız, engin” anlamındaki apeiron’u seçmiştir. Büyük olasılıkla Hesiodos’un kaos görüşünden esinlenmiştir.
- MÖ. 580-500? ANAKSİMENES, ana maddenin ‘hava‘ olduğu görüşündeki Yunan filozof. Büyük olasılıkla havanın yoğunlaşma ve buharlaşmadaki dinamikliğini görerek her şeyin kendisinden kaynaklandığı öz olarak bu tercihi yaptı.
Diğer İyonyalılar
- MÖ. 580-500? PİSAGOR, her şeyin ahenk (harmonia) ile sayı olduğu görüşündeki Yunan filozof. Ruhun ölümsüzlüğüne, reenkarnasyona, bengidönüş’e inanıyordu, bir tarikat gibi takipçileri oluştu. İlk defa formal bir arkhe dile getirmiş oldu.
- MÖ. 540-480? HERAKLEİTOS, ana maddenin ‘ateş‘ ve onun düzenin de ‘logos’ olduğu görüşündeki filozof. Logos ile iletişilebilir ama nadiren anlaşılır. Her şey bu logosa göre olur. Ateş ana maddedir ama hükmeden prensip logostur. Logos bize her şeyin, özellikle de zıtlıkların bir olduğunu gösterir.
Elealılar
- MÖ. 580-480? KSENOFANES, arkhe olarak tümtanrı görüşünü dile getiren Yunan filozof. Tanrıların çeşitli rezaletler işlemesini kabul edilmez buldu. Onun tanrısı tektir ve her şeyi düşüncesinde kurar. İzmir’in kuzeyindeki Kolofon(Değirmendere)’de doğmuş, sonra Elea şehrine yerleşmiştir.
- MÖ. 540-480? PARMENİDES , Zeno ve Melissus ile birlikte isimlerini İtalya’nın güneyindeki Elea kolonisinden alırlar.. Varlığın bir ve sınırsız olduğu görüşündedir. “Bir” adını verdiği sadece tek bir şeyin olduğunu ve bunun değişmediğini savunmuştur. Farklı nesneler ve olaylar illüzyondur. Sadece “bir” mevcuttur.
- MÖ. 490-430? ZENON, paradokslarla hocası Parmenides’in”tek varlık” görüşünü destekleyen Yunan filozof.
Çoğulcular
Arkhenin tek değil de daha çok olduğunu savunan, pluralistler olarak da bilinen ekoldür.
- MÖ. 500-428? ANAKSAGORAS, ana maddenin ‘tohumlar ‘ile onları düzenleyen ‘nous’ olduğunu savundu. Akıl ilahi bir güçtür ama Zeus gibi antropomorfik değildir. Güneşin tanrı değil de yanan bir kütle olduğunu savunduğu için sürgün edilmiştir.
- MÖ. 490-430? EMPEDOKLES, Parmenides ve Pisagor’dan etkilendi. Ana maddenin ‘dört element’ olduğunu ve bunun ‘sevgi’ ve ‘nefret’ adlı iki etki tarafından yönetildiğini savundu. Elementlerin yok edilemediğini, ama yoktan da var olmadığını söyleyerek maddenin korunumu ilkesini ilk tarif eden kişi olmuştur.
- MÖ. 460-370 ATOMCULAR: DEMOKRİTOS: Hocası LEUKİPPUS ile birlikte var olan şeylerin boşlukta gezen atomlar olduğunu ve gerçekliğin bundan ibaret olduğunu savundular. Gerçekliğin ötedeki bir öz veya tanrıya dayandırılmasındansa görülen fiziksel alemden olduştuğunu savunmaları materyalizmin ve fizikalizmin kurucuları olarak anılmalarına sebep olmuştur.
Sofistler
Sofistler bilgili, tartışmada mahir olan ve belli bir alanda öğretmenlik yapan “uzman” kişilerdir. Sofist kelime anlamıyla bilge kişi, bilgin demektir. Öğrettikleri şeylerin mahkemelerde ve sosyal hayatta işe yaraması ve felsefe de dahil bilgiyi araçsallaştırmaları(bilmek ya da felsefe yapmış olmak için öğretmemeleri) yüzünden filozoflar tarafından eleştirilmişlerdir. Sokrates ve Platon derslerini bedava vermiş ve felsefenin bir ürün olarak satılmasına karşı çıkmışlardır.
- MÖ. 480-420 PROTAGORAS, insanın her şeyin ölçüsü olduğunu söyler.
- MÖ. 480-375 GORGİAS, nihilizmin öncüsü, varlığı inkâr eder.
MÖ. 480-420 HERODOTOS, Pers Savaşlarını anlattığı eseriyle tarih biliminin babası sayılan Yunan tarihçi. Soruşturmaları ile felsefenin değilse de merakın ve araştırmanın öncülerinden olduğu için anılmaya değerdir.