Uzun tartışmaların sonunda hepimiz “ha sen onu mu kast ediyorsun,” “ben onu anlamıyorum,” “X deyince şunu anlıyordum ben,” “Senin X anlayışın farklı” türündeki konuşmalara şahit olmuşuzdur. Somut bir varlığın tanımında kolay anlaşırız da soyut kelimelerde tanım vermeden kolay kolay anlaşamayız. Tanım vermek iletişimin geri kalanında daha kolay anlaşmayı sağlayacaktır.
Tanım Nedir?
Tanım Türkçe Sözlük’te “Bir kavramın niteliklerini eksiksiz olarak belirtme veya açıklama, tarif” olarak tanımlanmıştır. “Kelimenin anlaşılması için gerekli olan açıklama” şeklinde kısaca tanımlayabiliriz. Kelimelerin anlamlarını onların tanımları yoluyla öğreniriz. Tanımlar kelimelerin tanıdık olmasına göre anlaşılmakta farklı zorluk düzeylerine sahiptirler.
Bir şeyi bilmemizi sağlayan tanım, bir kavramın ne olduğunun açıklanması ve belirtilmesidir. Bir başka ifadeyle, bir kavrama yüklenebilecek temel özellikleri, onu o yapan özsel nitelikleri dil yoluyla ifade etmedir. Aristoteles’e göre tanım, özün ortaya konmasıdır.
Mesela “İnsan nedir?” sorusu, ancak “insan”ın tanımlanmasıyla cevaplandırılabilir. “İnsan, düşünen canlıdır (hayvan)” dediğimizde onu tanımlamış oluruz, yani onun ne olduğunu, özünü ve özsel niteliklerini belirtmiş oluruz. Böylece yaptığımız tanım sayesinde, biz, insanın ne olduğunu bilmiş oluruz.
Nasıl Tanım verilir?
- Resmi tanım: Bir sözlükten veya teknik bir metinden alıntılayarak tanımlamaktır. Terim, isim veya fiil gibi kelime türü belirtilerek ve bu terime özgü tüm özellikler veya özellikler belirtilerek yapılmalıdır.
- Gayrıresmitanım(Kişisel tanım), Kişinin “bana göre x’in tanımı şudur….” diyerek tanımlamasıdır. Yazar bilinmeyen bir terimi açıklamak için bilinen kelimeleri veya örnekleri kullanır.
- Etimoloji: Anlam bir kelimenin kökenini paylaşmakla da anlaşılır kılınabilir.
Ayrıca kelimenin tanımına işaret etmeden veya tanıma ek olarak da anlam çağrıştırma yolları vardır. Bunlardan en yaygını Örnekler veya anekdotlardır. Terimi açıklayan bir hikaye veya örnek anlatmak anlaşılmaya yardımcıdır.
Değilleme(Negasyon): kavramın ne olmadığını açıklayarak bir terimi tanımlamak mümkündür. Böylelikle kelime hem zıttıyla çağrıştırılacak hem de fazla özlelliklerden soyutlanarak netleştirilmiş olacaktır.
Okuyucunun ses, görme, dokunma, duyma veya koku hafızası yoluyla ilişki kurabilmesi için gerekli açıklamalar verilmelidir. Çevre veya kategori belirtilmesi de yardımcı olacaktır. Bir şeyin nasıl ve nerede kullanıldığını işaret etmek veya tarih boyunca bir kelimenin nasıl tanımlandığını göstermek de yardımcı olabilir.
Bir kelimeyi basit ve tanıdık terimlerle tanımlamak gerekir. Tanıdık olmayan bir tanım, hedef kitlenizi tanımınızı anlamak için daha fazla kelime aramaya yönlendirmemelidir.
Kısa ve tatlı bir ifadeyle – kullandığımız terimlerin, tek bir doğru anlamı yoktur. Kelimeler farklı zamanlarda farklı anlamlara gelebilir. Zamanın bir noktasında, kökenlerini, kullanımlarını ve zaman dilimlerini yansıtan bir anlamla onları paylaşan bir grup insan tarafından düşüncelerini ifade etmek için var olurlar. Bağlamlarının dışına çıkınca da anlamını kavramak güçleşir. Bu durum dilin açık uçlu, çok anlamlı, belirsiz olmasından; yani değişerek yaşamasından kaynaklanır.
Hele bir de kelimelerin sembolleri dışında bir gerçeklikleri olmadığını, yani bizim anlam atadığımız şifreler(simgeler, kodlar) olduklarını göz önünde bulundurunca tanım vermenin ve iyi tanım vermenin önemi daha iyi anlaşılacaktır.