Herhangi bir konuda konuşmadan önce dili, kelimeleri ve terimleri anladığımızdan emin olmalıyız. Stoacılık yazıları için onların kullandığı terimleri tanımlamak hem anlaşmak, hem de stoacı felsefeye bir kısayol sunmak açısından iyi olacaktır.
Dört Büyük Erdem
Andreia
Cesaret. Korkudan etkilenmemektir. Ölümün ve tehlikenin farkında olmak dışında bir çekince gereksizdir. Cesaret stoacı için endişe verici konularda ve zamanlarda sakince ve erdemlice düşünmek için gereklidir. Yunan uygarlığı savaşa köleleri değil vatandaşları göndermiştir ve cesareti vatandaşlığın temeline koymuştur. Platon ve Sokrates birer savaşçıdır ve Aristoteles’in felsefesinde de cesaret ile savaş yüksek bir konumda tutulmuştur.
Dikaiosynê
Adalet. Hak edene hak ettiğini teslim etmek olarak anlaşılır. Adaleti modern zamanlarda yasal düzendeki adalet olarak anlarız, ancak stoacılarda doğruluk ve dürüstlükle daha yakın anlamdadır. Değerlerin düzgün şekilde dağıtılması, ahlaki bilgeliğin eylemlere uygulanması da stoacı filozoflarca tanıma dahil edilmiştir. Tarafsızlık, nezaket ve şefkat adaletle birlikte gelir.
Sôphrosynê
Ölçülülük, öz-disiplin. Kendini denetleme kudreti, tutkuları ve arzuları kontrol edebilme kabiliyetidir. Ilımlılık, saflık, tutarlılık ve edeple yakın anlamda olan bu terim kişinin eylemlerini kontrol edebilmesini içerir. Antik Yunan tapınaklarına kazınmış olan gnōthi seauton(kendini bil) sözünden bu medeniyette genel bir önem verildiğini anlayabiliriz. Tapınaklarda tanrılar karşısında kendi ölçünü bilmek anlamında kullanışmışken stoacılarda aşırılıklardan kaçmanın aşırı maliyetlerden kurtulmak anlamına geldiğini görürüz.
Phronêsis
Pratik bilgelik. Neyin iyi veya kötü olduğunu anlama, yapılması gerekenle yapılmaması gerekeni ayırt edebilme yeteneğidir. Sağduyu olarak da anlaşılabilir. Pratik bilgelik erdemin tek iyi hedef olduğunu ve şeyleri buna göre anlamayı kapsar. Stoacılarda bilgelik bilgiye sahip olmak değil, bilgeliği yaşamaktır. Etik yaşam tarzıyla ortaya konmalı, erdem de bahsedilen bir şey olmaktan ziyade yaşanmalıdır.
Diğer Stoacılık Terimleri
- Apatheia = Huzur. Arzulardan ve duygulardan sıyrılmak.
- Apoproēgmena = Yeğlenmeyen vasat. Erdem dışında kaçınılması gereken formaliteler.
- Aretê = Erdem. Birinin kendi işlevinde mükemmel olması. İnsanın bir uzantı olarak kendi araçsallığının mükemmelliği.
- Ataraxia = Korkunun yokluğu.
- Eu̯dai̯monía = Mutlulaşma, Etik bir hayat sürerek müreffeh olma.
- Eupatheiai = Sağlıklı tutku. Bilgenin talep edebileceği, zararsız arzu.
- Hormê = Eylem disiplini.
- Kathēkon = Uygun davranış, birinin yapması gereken yakışır eylem.
- Logos = Evreni yöneten akılsal ilke.
- Oikeiôsis = Aitlik. Genişleyen çemberlerimizle(aile, sülale, cemaat, cemiyet, millet, ırk, tür…) parçası olduğumuz ve bizim olan.
- Orexis = Arzu disiplini.
- Philanthrôpia = İnsanoğlu sevgisi.
- Proēgmena = Yeğlenen vasat. Erdeme karşı gelmiyorsa peşinde olunabilir.
- Propatheiai = İstemsiz duygusal reaksiyon. İnsanın rızası dışında gerçekleşir.
- Prosochê = Önemli etik kaideleri şu ana uygulamak, uygulamak için dikkat kesilmek.
- Sunkatathesis = Kabullenme disiplini.
Kaynakça
- Ludwig Edelstein, The Meaning of Stoicism, Harvard Press, 1966.
- https://www.iep.utm.edu/stoicism/
- https://donaldrobertson.name/2018/01/18/what-do-the-stoic-virtues-mean/