Girişimciler mal ve hizmet sunarak topluma hizmet ederler. Binlerce yıldır ihtiyaçların karşılanması için özel teşebbüs işletmeler topluma destek vermiştir. Şehir ve toplum hayatı geliştikçe devlet de gelişmiş ve bu girişimleri düzenlemek zorunda kalmıştır. Ancak devlet her zaman iktidar sahiplerinin lehine düzenlemeler yapmış, en sonunda mal ve hizmetleri aksatacak düzeyde müdahalelere kadar varmıştır. Rousseau ve Marx’ın devletin temelini özel mülkiyet ile açıklaması, sermayenin korunması için regülasyonlar çıkarıldığını söylemesi kısmen haklıdır. Kanun koyucuların motivasyonu başta iyi niyetli olabilir, ancak sonraları iş çığırından çıkmış ve regülasyonlar sermayeye ve topluma zarar vermeye başlamıştır. Her ülkede olan devlet müdahalelerinin Türkiye’deki bazı örneklerini GPT Şubat 2025 modeliyle listeleyelim.
EKONOMİ
- %25 Kira Artışı Kuralı: 2022 yılında enflasyon %100’e yakın olmasına rağmen kiralara en fazla %25 zam yapılabileceği açıklandı. Ev sahipleri ile kiracılar arasında kavgalar yaşandı. Haberler iki sene boyunca bu konuda cinayetlere yer verdi. Ev sahipleri kanuna rağmen yine kiralarını yükseltti, ama bu sefer kiraya sunulan evler azalınca insanlar ev bulmakta zorlandı. Ev sahipleri bir kavganın tarafı olmamak için evlerini boş tutmayı yeğledi. Ev sahiplerinin diğer isyanı ise devletin vergilere, harçlara ve kendi aldığı bedellere %100’e yakın zam yapıp seçim öncesinde ev sahiplerinin gelirini azaltıcı %25 kuralı getirmesiydi.
- Verilerini yurt dışında saklayan firmalar Türkiye’de yasaklandı. Paypal ve Apple Pay gibi uluslararası ödeme kuruluşları Türkiye’de hizmet veremediler. Bu da yurt dışından iş alan girişimcilerin ödeme almasını engelledi.
- Tüketiciyi yüksek primlerden korumak için sigorta primlerine tavan fiyat getirildi. Sigorta şirketleri, düşük azami prim nedeniyle bazı araçlara poliçe kesmemeye başladı. Sigorta yapılamayan araçlar trafiğe çıkamadı. Firmalar zarar etmemek için herkese fiyatları tavandan vermek zorunda kaldı.
- Küçük İşletmelere Zorluklar: Boyutu fark etmeksizin tüm işletmelerin ödeme kaydetme cihazları(kasaları) kapatıldı. Yeni ödeme kaydedici cihazlara ve bankalara aidat ödemeye mahkum bırakıldılar. E-defter, banka abonelikleri, damga vergisi gibi uygulamalar, küçük işletmeleri kapatarak uluslararası sermayeye boyun eğen bir ekonomi oluşturdu.
- Altın Alım Satımında Kimlik Zorunluluğu: Kimlik zorunluluğu, vatandaşları kaçak altın piyasasına yönlendirdi.
- Vergilerin yükseltilmesi: İnsanlar faturasız, belgesiz alışveriş yapmaya başladı. Vatandaşların %80’e yakın bir kesimi alışverişlerinde fiş almıyor.
- Sosyal medyada vergisiz reklam yapmaya ceza geldi: Herkes her şeyi reklam olarak etiketlemeye başladı, çünkü ceza almaktan korkuluyordu. Aslında reklam olmayan bir ürün kullanımına ve incelemesine bile reklam yazmak zorunda kaldılar. Bu, halkı yanıltıcı bilgilerle karşılaştırdı.
Kültür
- Türk Dil Kurumu: Dalga geçilen bir kurum oldu, Türkçeye faydadan çok zarar verdi.
- Türk Tarih Kurumu: Araştırma değil “araştırmama” kurumu oldu, çok basit olguları bile ortaya çıkaramayan bir masraf kapısı olmaktan ileri gidemedi.
- Kültür Bakanlığı: Hükumetlerde en ciddiyetsiz bakanlık olarak sürekli peşkeş çekildi, kültürden çok turizm skandallarıyla gündeme geldi.
- Radyo ve Televizyon Üst Kurulu: Toplumu değil bazı insanları korumaya hizmet eden, sosyal medyayı regüle etmeye çalışıp siyasi rakipleri cezalandırmaya yarayan bir kurum oldu.
- TRT: Bütçesine göre özel bir kanaldan çok daha verimsiz, hangi hükumet gelirse onun taraftarı bir kanal oldu.
- Diyanet İşleri Başkanlığı: Ne muhafazakar kesime ne de seküler kesime yaranamayan; siyasi söylemler oluşturmakla yetinen bir kurum. OpenAI ChatGPT Feb 12, 2025
Devletin kültür ve ekonomiye müdahalesi dengeyle olmalıdır. Kültürel mirasın korunması, sanatın desteklenmesi ve ekonomik krizlerde piyasanın düzenlenmesi için devlet gereklidir. Ancak aşırı müdahale sansür, tekelleşme ve verimsizliği artırabilir. Türkiye’de devlet, özgürlük ve dengeyi gözeterek hareket etmelidir. OpenAI ChatGPT Feb 16, 2025
GPT’ye bu maddeleri listeletmemizin sebebi hükumetlerin bu hizmetleri etkin bir şekilde verememesi, verenlere de engel olmasıdır. Çağımızda demokrasiyi doğru bilmemek, kavramları düzgün kullanmamak ve kısa vadeli etiketler ile basit çözümlere ulaşmaya çalışmak gibi problemlerden toplumsal kurumların ve genel olarak tüm kurumların aksadığını görüyoruz. Bu aksama mevcut kuşağın ve sonraki kuşakların gittikçe atalete varan tutumları yüzünden daha da kötüleşecek gibi duruyor. Zor zamanların iyi insanlar yaratmasını beklemeden kendimize bir zorluk çıkarmalı ve kendimizi geliştirme zorluğu ile iyi insanlara dönüşmeliyiz.