Bir iddiayı temellendirmek için yapılan açıklamaya argüman adını vermiştik. Eğer argüman bir olguya dayanıyorsa buna kanıt denir. Argüman açıklamanın genel adıyken kanıt(delil ya da ispat) gerçekliğe işaret eden olgudur. Kanıt türleri çoktur ve çeşitlidir. İddianın epistemik(olgusal), aksiyolojik(değerlere dayalı) ve metafizik(fizikötesi) olmasına göre farklı türdeki kanıtlar daha destekleyici olabilir. Farklı alanlarda da farklı kanıt türü açıklamaları vardır. Biz burada felsefeyi esas alıyoruz. Örneğin mahkemelerde maddi kanıt, şahitlik ve belge kanıtları varken sosyal çalışmalarda(beşeri bilimlerde) anekdotal, betimleyici, korelasyon ve nedensellik gibi kanıt türleri ortaya sürülebilir.
Kanıt Türleri Sınıflandırması
- Doğrudan gözlem veya deneysel kanıt: Bu, tutarlı sonuçlarla tekrarlanabilir olması gereken gözlemlere ve deneylere dayanır. Örneğin, su 100 derecede kaynar iddiasını desteklemek için kaynatıp gözleme dayanarak bunu kanıtlayabiliriz. Herkes deney yapamayacaği için diğer kanıt türleri aracılığıyla da deneysel- gözlemsel kanıtlara başvurulabilir.
- Anekdotal veya koşullu kanıtlar: Bir olayın, verinin, bilginin istihbar edilmesi. Anekdot niteliğindeki kanıtlara aşırı güven mantıksal bir yanılgı olabilir, çünkü alternatif açıklamalar araştırılmamış olabilir ve bir arada bulunan iki faktörün bağlantılı olduğu varsayımına dayanmaktadır. Örnek: Bir vaka biliyorum şöyle şöyle olmuştu…..
- Otoriteye başvurmak, konu hakkında bilgili birini kaynak göstermek anekdotal kanıt olarak değerlendirilir.
- Tartışmaya, kendi içindeki muhakemeye dayalı kanıt : Tartışmanın kendi içinde gelişen kanıtlardır. Birbiri üzerine yapılan katlar gibidir. Örneğin biraz önce şunu dedim…… buna dayanarak şunu diyorum…. Ayrıca olgusal olmadan tartışmanın selahiyeti için ortaya atılan kanıtlar da bu sınıfa girebilir. Örnek: Farz edelim ki ben Mars’ın başkanıyım….
- Matematik gibi aksiyomatik bir çalışmada kendi aksiyomlarına ve kabullerine dayanmak gerektiği aşikardır. Dış dünyada “şudur” diye gösterilemeyen tüm aksiyomatik çalışmalarda tartışmaya, kendi kabullerine dayanma kanıtına denk gelinebilir.
- Tanıklık kanıtı – Bir kişinin şahitliğine dayanmaktır. Bu da güvenilmezdir, çünkü insanlar önyargılı olabilir ve ifadelerini destekleyecek herhangi bir doğrudan kanıtları olmayabilir. Örnek: Arkadaşım o olayı görmüş, şundan olduğunu söyledi.
- Konsensus: Etik mevzularda insanların uzlaşması kanıt gösterilebilir. İnsana dair, insansı iddiaların doğrulanmasında doğa olayları gibi gözlem seçeneği olmadığından bu kanıt türünün de geçerli olduğu yerler vardır.
Sonuç
Kanıt argüman için gerekli bir nesnedir ve kanıtın gerçekten kanıt olması için “olgu” yani dış gerçekliğin ifadesi olması gerekir. Lakin farklı bilgi alanlarında da dış gerçeklik sadece enformasyon niteliğinde(yani deneye tabi olmadan öyle olduğu kendi içindeki kabullere dayanan şekilde) olabilir.
Ayrıca Bakınız
Kanıt türleri Douglas Walton(1942-2020)’ın Argümantasyon Şemaları adlı eserinde çok daha detaylı olarak işlenmiştir. Şimdi bu detaylı isimlendirmelerden bazılarını listeleyerek ne kadar farklı dayanak(kanıt, temellendirme, argüman) olabileceğine işaret edelim.
- Tanık ifadesinden argüman
- Popüler görüşten argüman
- Popüler uygulamadan argüman
- Örnekten argüman
- Kompozisyondan argüman
- Bölünme argümanı
- Muhalefetten argüman
- Alternatiflerden argüman
- Sözlü sınıflandırmadan argüman
- Tanımdan sözlü sınıflandırmaya argüman
- Sözlü bir sınıflandırmanın muğlaklığından argüman
- Sözlü bir sınıflandırmanın keyfiliğinden argüman
- Eylem ve kişi etkileşiminden argüman
- Değerlerden argüman
- Grup ve üyelerinden gelen tartışma
- Pratik muhakeme argümanı
- İsraftan argüman
- Batık maliyetlerden argüman
- Korelasyondan nedene argüman
- İşaretten argüman
- Kanıttan bir hipoteze argüman
- Sonuçlardan argüman
- Tehdit argümanı
- Korku temyizinden argüman
- Tehlike temyizinden argüman
- Yardım ihtiyacından argüman
- Sıkıntıdan argüman
- Bağlılıktan argüman
- Etik argüman
- Hominem argümanı
- Pragmatik tutarsızlık argümanı
- Tutarsız bağlılık argümanı
- Koşullu reklam hominem argümanı
- Önyargılı argüman
- Önyargı ve hominem argümanı
- Aşamalılık argümanı
- Kaygan eğim argümanı
Kaynakça
- https://en.wikipedia.org/wiki/Argumentation_scheme
- https://fs.blog/2018/05/deductive-inductive-reasoning
- https://www.everettsd.org/cms/lib/WA01920133/Centricity/Domain/965/methods%20of%20arg.pdf