Aristo, haklı olarak, felsefede ilk kez evrenin kaynağı konusunu ele almıştır, O, “evrenin kaynağı” konusunun, kendisinden önce, yalnızca teolojik açıdan ele alındığmı haber veriyor.
Teologlar Tanrılann kökünü araştırdıklan halde; fizikçiler, doğanın kökünün ne olduğunu araştırır. Bunlarla ilgili sorular sorar, Onların doğa dedikleri ise hepimizin bildiği denizlerin, karaların, bitkilerin, hayvanlarm ve insanların dünyası olan doğadır.
ilkçağ ve Ortaçağ felsefe Tarihi, Ernst von Aster
Sokrates etkisi ve etik felsefesiyle kendisinden sonraki filozofları etkilemiş ve antik felsefenin kendisi esas alınarak ikiye ayrılmasına yol açmıştır. İlkin MÖ. 1. yüzyılda Cicero, çağdaş zamanlarda ise Hermann Diels gibi düşünürler bu tasnifle çalışıldığı için Sokrates öncesi filozoflar(Presokratik) ve Sokrates sonrası(Sokratik) filozoflar diye bir ayrım yaygınlaşmıştır. Sokrates ile dönemlendirme yapılmasına karşı olanlar vardır. Hatta felsefeyi ilk sistemli ve kitaplarına ulaşabildiğimiz isim olan Platon ile başlatmak gerektiğine dair görüşler de mevcuttur.
ilk Yunan filozofları kendilerini pek çok şeyi araştıranlar olarak düşündüler ve araştırmalarının kapsamı çok genişti.
Hesiodos’un dünyası, Homeros’unki gibi, tanrıların, hava durumundan insan yaşamının dünyevi ayrıntılarına kadar dünyanın tüm yönlerine müdahale edebildiği, sıradan dünya düzenine göre hareket eden, insanların sınırlı olduğu bir şekilde, tanrılara doymuş bir dünyadır.
Presokratikler bu açıklamayı reddederler, bunun yerine dünyayı bir kozmos, doğası gereği anlaşılabilir olan ve doğaüstü müdahaleye tabi olmayan düzenli bir doğal düzenleme olarak görürler.
Curd, Patricia, “Presocratic Philosophy”, The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Fall 2020 Edition)
Sokrates öncesi felsefenin karakteristik özellikleri
- Temel problemleri “arhke(başlangıç)” yani evrenin ana maddesi arayışıdır. Çoğunun bir arkhe iddiası vardır.
- Tek ve çok arkhe görüşü öne sürenler olduğu gibi somut ve soyut arkhe anlayışları da mevcuttur.
- İlk filozoflar Batı Anadolu’daki Milet şehrinde yetişmiş ve felsefenin ilk sorusu olan arkhe nedir? diye tartışmışlardır.(Metafizik)
- Sistematik felsefe henüz kurulmamıştır. Varlık, bilgi, değer gibi meseleleri külliyen değerlendirmemişlerdir.
- Kitap yazmışlardır, ancak günümüze fragmanları ulaşmıştır.
- Felsefe ve filozof terimi ilkin Pisagor tarafından kullanılmışken klasik anlamı Platon tarafından Sempozyum diyaloğunda verilmiş ve ilk filozoflara da art zamanlı olarak yakıştırılmıştır.
- Sokrates kendisinden sonraki felsefe ekollerini etkilediği için Sokrates öncesinin ondan etkisiz gelişmesi ve Sokrates’in etik felsefesine nazaran doğa felsefesi yapmaları göze çarpan bir farktır.
- Gerçekliği mitlere başvurmadan açıklamaya çalışmışlardır.
- Bir ve çok ilişkisi, sayı ve gerçeklik ilişkisi gibi problemlere değinmişlerdir.
- Henüz okullaşma Sokratik felsefe kadar gelişmemiş, çevre ve ekol halinde ilk felsefe toplulukları şeklindedir.
Aristoteles, Thales’in, “doğayı araştıranlar” olarak adlandırdığı ve onu daha önceki şiirsel “mit yapıcılardan” ayırdığı o düşünür grubuna(philosophos) ait olduğundan emindir.
Curd, Patricia, “Presocratic Philosophy”, The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Fall 2020 Edition)
Aynı şeydir yaşayanla ölmüş, uyanıkla uyuyan, gençle ihtiyar.
Bunlar değişince ötekilerdir ve ötekiler değişince de bunlar.
Bunların hayatı onların ölümü, onların hayatı da bunların ölümüdür.
Soğuk ısınır, sıcak soğur, yaş kurur, kuru nemlenir.
İnen ve çıkan yol, bir ve aynıdır.
İyi ile kötü, bir ve aynı şeydir.
Aynı ırmağa iki kere girilemez.
Herakleitos https://archive.org/details/thefragmentsofth00herauoft
Sokrates öncesi filozofların kronolojisi
- MÖ. 624-548 THALES
- MÖ. 610-540 ANAKSİMANDROS
- MÖ. 580-500 ANAKSİMENES
- MÖ. 580-500 PYTHAGORAS
- MÖ. 580-480 KSENOPHANES
- MÖ. 540-480 HERAKLEİTOS
- MÖ. 540-480 PARMENİDES
- MÖ. 500-428 ANAKSAGORAS
- MÖ. 490-430 ZENON
- MÖ. 490-430 EMPEDOKLES
- MÖ. 480-420 PROTAGORAS- sofist
- MÖ. 480-375 GORGİAS- sofist
Kaynakça
- https://plato.stanford.edu/entries/presocratics/#WhoWerPrePhi
- ilkçağ ve Ortaçağ felsefe Tarihi, Ord. Prof. Dn Ernst von Aster