Sosyal haklar, Sosyal şartlar ya da sosyal ilkeler toplum olarak yaşayan insanlığın fertlere tanıdığı imkanlardır. Aynı zamanda 1961 tarihli AB. antlaşmasının adıdır. ( European Social Charter) Bir bağış ya da lütuf değildir. Toplum olmaktan ileri gelen yaşam olanaklarını adil şekilde düzenlemeye çalışır. Toplumun hakları ilk devletlerden beri göz ardı edilmiştir. İlk devletlerle birlikte kurumsal düzene geçildiğinden, hak sömürüsü bireyler üstü ve iktidara bağlı gerçekleşmiştir. Bir arada yaşamanın sağlanabilmesi için karşılıklı güven ortamı sağlamak gerekmiştir. Bak: dmy.info/hak-nedir-anlami/
Modern devletlere kadar adalet, ya dine ya da bir kesime bağlanmaktaydı. Bu durum bilgi toplumu ya da iletişim çağı ile birlikte değişmektedir. İnsanlar dünyanın dört bir tarafında toplum olmaktan gelen haklarını tanımaktadır. Medeni haklar, bireysel özgürlük, ifade özgürlüğü, düşünce ve inanç özgürlüğü, mülk edinme ve sözleşme yapma özgürlüğü, adalet hakkı gibi hak ve özgürlükler iktidarlara rağmen alınmaktadır. Sosyal haklar: yaşanan toplumun standartları ölçüsünde ekonomik refah ve sosyal güvenlik haklarına sahip olmaktan başlayarak çağdaş bir birey gibi yaşama hakkına kadar geniş bir haklar dizinini kapsamaktadır. Sosyal haklar kavramının içeriğine tam olarak hangi hakların girdiği ve dolayısıyla bu kavramın nasıl tanımlanabileceği konusunda öğretide bir birlik olduğundan söz edilemez.Sosyal haklar, çoğu zaman “sosyal ve ekonomik haklar”, ya da “ekonomik, sosyal ve kültürel haklar” ile aynı anlamda ya da bunları içerecek biçimde kullanılmaktadır. Genel olarak insan haklarının bireyin sosyal statüsü ile ilişkilendirilebilecek olan özel bir kısmıdır.Bak: dmy.info/adalet-nedir-adalet-felsefesi/
Bugün, aynı isimle anılan AB. antlaşması ile “çalışan hakları” olarak tanınır. Demokratik ülkelerde sosyal hakların düzenlenmesi doğal bir durumdur. Cumhuriyetin doğuşu, halk iktidarı, sosyal haklarını arayan insanlarca şekillenmiştir. Bir arada ve barış içinde yaşamak için gerekli olan adalet güvencesi bu haklar ile sağlanmaktadır. İşçi sınıfının halen sermayenin üstünlüğünü kabul etmesi bu hakların avutucu niteliğindendir. Birlikte, güven içinde yaşamak için gereken eşit ve adil davranışların öncüsüdür.
AVRUPA SOSYAL HAKLAR SÖZLEŞMESİ
Avrupa Sosyal Haklar Sözleşmesi/ ya da Avrupa Sosyal İlkeleri Avrupa Konseyi tarafından düzenlenen ve insanların günlük yaşamlarıyla ilgili kararlar içeren antlaşmadır. 1961’de Türkiye dahil 27 ülke tarafından imzalanmıştır. 1996’da revize edilmiştir. Halen 47 ülkede yürürlüktedir.İmzalayan taraflar, ulusal ve uluslararası tüm uygun yolları izleyerek aşağıdaki hak ve ilkelerin etkin biçimde gerçekleşebileceği koşullara ulaşmayı politikalarının amacı sayar. Bak: Sosyal haklar ve sosyal politika Bak: Yoksulluk ve sosyal haklar hakkında rapor
- Madde l – Çalışma hakkı: Herkesin, özgürce edinebildiği bir işle yaşamını sağlama fırsatı olacaktır.
- Madde 2 – Adil çalışma hakkı: Tüm çalışanların adil çalışma koşullarına sahip olma hakkı vardır.
- Madde 3 – Güvenli ve sağlıklı çalışma koşulları: Tüm çalışanların güvenli ve sağlıklı çalışma koşullarına sahip olma hakkı vardır.
- Madde 4 – Adil bir ücret hakkı: Tüm çalışanların, kendileri ve ailelerine yeterli bir yaşam düzeyi sağlamak için adil bir ücret alma hakkı vardır.
- Madde 5 – Örgütlenme hakkı: Tüm çalışanlar ve çalıştıranlar ekonomik ve sosyal çıkarlarını korumak amacıyla ulusal ve uluslararası kuruluşlar düzeyinde örgütlenme özgürlüğüne sahiptir.
- Madde 6 – Toplu pazarlık hakkı: Tüm çalışanlar ve çalıştıranlar, toplu pazarlık hakkına sahiptir.
- Madde 7 – Çocukların ve gençlerin korunma hakkı:Çocuklar ve gençler uğrayacakları bedensel ve manevi tehlikelere karşı özel korunma hakkına sahiptir.
- Madde 8 – Çalışan kadınların korunma hakkı: Çalışan kadınlar analık durumunda ve öteki çalışan kadınlar gerektiğinde, çalışırken özel korunma hakkına sahiptir.
- Madde 9 – Mesleğe yöneltme hakkı:Herkes kişisel ilgi ve yetenekleri uyarınca bir mesleği seçmesine yardımcı olacak uygun meslekî yönlendirme imkânları hakkına sahiptir.
- Madde 10 – Mesleki eğitim hakkı: Herkes mesleki eğitim için uygun imkânlar hakkına sahiptir.
- Madde 11 – Sağlığın korunması hakkı: Herkes ulaşılabilecek en yüksek sağlık düzeyinden yararlanmasını mümkün kılan her türlü önlemlerden faydalanma hakkına sahiptir.
- Madde 12 – Sosyal güvenlik hakkı: Tüm çalışanlar ve geçimini temin ettikleri kişiler sosyal güvenlik hakkına sahiptir.
- Madde 13 – Sağlık ve sosyal yardım hakkı: Yeterli kaynaklardan yoksun herkes, sosyal ve sağlık yardımı hakkına sahiptir.
- Madde 14 – Sosyal refah hizmetlerinden yararlanma hakkı:Herkes sosyal refah hizmetlerinden yararlanma hakkına sahiptir.
- Madde 15 – Özürlülerin toplumsal yaşamda bağımsız olma, sosyal bütünleşme ve katılma hakkı: Özürlü kimseler, özürlerinin nedeni ve niteliği ne olursa olsun, mesleki eğitim, rehabilitasyon ve topluma yeniden intibak hakkına sahiptir.
- Madde 16 – Ailenin sosyal, yasal ve ekonomik korunma hakkı: Toplumun temel birimi olarak aile, tam gelişmesini sağlamaya
yönelik uygun sosyal, yasal ve ekonomik korunma hakkına sahiptir. - Madde 17 – Çocukların ve gençlerin sosyal, yasal ve ekonomik korunma hakkı: Medeni hallerine ve aile ilişkilerine bakılmaksızın, analar ve çocuklar uygun sosyal ve ekonomik korunma hakkına sahiptir.
- Madde 18 – Diğer akit tarafların ülkelerinde gelir getirici bir iş edinme hakkı: Herhangi bir Akit Tarafın vatandaşları, inandırıcı, ekonomik veya sosyal nedenlere dayalı kısıtlamalar saklı kalmak kaydıyla, diğer bir Akit Taraf ülkesinde, o ülke vatandaşları ile eşit koşullar altında kazanç getirici herhangi bir merkezi işte çalışma hakkına sahiptir.
- Madde 19 – Çalışan göçmenlerin ve ailelerinin korunma ve yardım hakkı: Bir Akit Taraf göçmen işçiler ve aileleri herhangi bir başka Akit tarafın ülkesinde korunma ve yardim hakkına sahiptir.
- Madde 20- Tüm çalışanlar, istihdam ve meslek konularında cinsiyete dayalı ayrım yapılmaksızın fırsat eşitliği ve eşit muamele görme hakkına sahiptir.
- Madde 21- Çalışanlar, işletmede bilgilendirilme ve danışılma hakkına sahiptir.
- Madde 22- Çalışanlar işletmedeki çalışma koşullarının ve çalışma ortamının düzenlenmesine ve iyileştirilmesine katılma hakkına sahiptir.
- Madde 23- Her yaşlı insan sosyal korunma hakkına sahiptir.
- Madde 24- Tüm çalışanlar, iş akdinin sona erdiği durumlarda korunma hakkına sahiptir.
- Madde 25- Tüm çalışanlar, işverenlerinin aciz haline düşmesi durumunda alacak taleplerinin korunması hakkına sahiptir.
- Madde 26- Tüm çalışanlar, onurlu çalışma hakkına sahiptir.
- Madde 27- Ailevi sorumlulukları olan ve çalışan ya da çalışmak isteyen herkes, herhangi bir ayrımcılığa maruz kalmadan ve ailevi sorumluluklarıyla çalışması arasında, olabildiğince, uyuşmazlık olmadan bunu gerçekleştirme hakkına sahiptir.
- Madde 28- İşletmelerde çalışanların temsilcileri kendilerine zarar veren eylemlere karşı korunma hakkına sahiptir ve görevlerini yerine getirmek için uygun olanaklarla desteklenmelidirler.
- Madde 29- Tüm çalışanlar toplu işten çıkarma sürecinde bilgilendirilme ve danışılma hakkına sahiptir.
- Madde 30- Herkes, yoksulluğa ve toplumsal dışlanmaya karşı korunma hakkına sahiptir.
- Madde 31- Herkes konut edinme hakkına sahiptir. Tam metin: Avrupa Sosyal Şartı