Anlaşmazlıklar hiyerarşisi bilgisayarbilimci Paul Graham(1964-…)’ın Nasıl Anlaşmamalı(2008) adlı denemesinde öne sürdüğü bir argüman hiyerarşisidir. İnsanların tartışırken sundukları açıklamaların kalitesine ilişkin bir sıralama içerir. Graham bunu bir piramit olarak düşünmüş ve en zayıf açıklamaların en fazla olduğunu söylemiştir.
Aristoteles’in Sofistlerin Çürütmeleri Üzerine adlı eserinden beri argümanların(iddiaların açıklamalarının) niteliği üzerine soruşturmalar yapılmıştır. Graham bu konuda başvuracağımız en iyi isim olmasa da hem bilgisayar programcısı hem de günümüzde bu konu üzerine çalışması nedeniyle kayda değerdir.
Graham’ın piramidinde ilk üç adım tamamen safsata iken karşıtlama temellendirmesiz olduğundan yetersiz bir açıklamadır. Kalan üç argüman geçerli olabilir, ancak onlar da “doğru” öncüllerle desteklenmeli ve mümkünse son aşamaya kadar götürülmelidirler. Yani ana fikri çürütmedikleri sürece kalan altı argümanda yetersiz noktalar olacaktır. Yedi kattan oluşan bu hiyerarşiyi 0 ile başlattık, zira hakaret konunun tamamen dışındadır.
0. Hakaret
Yaftalama, küfretme, sövme olarak da dile getirebileceğimiz bu argüman aslında argüman bile değildir. Tartışılan konuya dair olmaması yüzünden buna 0. madde demek daha doğru olur. Örnek: Sen bir aptalsın. Ezik büzük bir insansın.
1.Ad Hominem (Kişiye Dair Argüman)
Argümanın kendisine dair değil şahsa dair bağlantı kurmaktır. Tartışma yerine konuşmanın öznesine etkili bir şekilde saldırmaktır. Hakaretten farkı hakaret bir şiddet ile susturma eylemiyken ad hominem şahsı konunun önüne geçirip konuyu ve argümanı çürütmeye değil şahsı onun nitelikleriyle mağlup etmeye yöneliktir. Örnek: Sen zaten solcusun, senden her şey beklenir. Bu tipinle mi söylüyorsun, sen kimsin?
2. İfadeye Takılma
Karşı tarafın argümanına değinmeden onun söyleme tarzına veya sesinin tonuna takılmaktır. Halen argümana direkt bir temas yoktur. Hakaret küfürle susturma, ad hominem karşı tarafı şahsi özellikleriyle mağlup etme iken ifadeye takılma ne söylendiğinden çok söyleyen kişinin o andaki söyleme durumuna saldırmaktır. Örnek: Sesin çok çıkıyor haksızsın. Sesin içine kaçtı haksızsın. Kelimeleri düzgün söyleyemedin haksızsın.
3. Karşıtlama(Yalanlama)
Karşı taraf ne söylüyorsa onun tersini söylemek ve kanıt sunmadan karşı tarafın argümanının tam karşıtını iddia etmektir. 0,1,2 şahsa ve söylenme tarzına saldırmak iken karşıtlama argümana dair bir uğraştır ancak kanıt sunmadığı için geçerli değildir. Örnek: O öyle değil. Bu söylediğiniz doğru değil. Tam tersi. Yazar bunu iddia etse de bu tamamen yalan.
4. Karşı Argüman
Basitçe zıt durumu belirtmek yerine, bunu mantık ve kanıtla desteklemektir. Yani “X yapmalıyız” cevabında, sadece “X yapmamalıyız ” yerine “X yapmamalıyız çünkü Y” diyorsunuz. Karşı çıkmak+ artı muhakeme ve /veya kanıttır. Örnek: Sizin projenizi yapmamalıyız çünkü bizim projemiz halk oylamasıyla seçildi. Sizin söylediklerinizi kabul etmeme tarihteki veriler izin vermiyor.
5. Çürütme
Karşı çıkmaktan daha sağlam argüman ise savunmaya geçmek yerine karşı tarafı çürütmektir. Çürütme karşı tarafın sözlerini alıntılayarak onların geçersiz, temelsiz olduklarını kanıtlamaktır. Dumanı tüten silaha işaret etmek ve göstermek gibi düşünülebilir. Karşı taraf argümanının reddedilmek yerine çürütüldüğünü görünce temelsiz, desteksiz kalacaktır. Örnek: Söyledikleriniz gerçeği … açıdan yansıtmıyor. Paylaştığınız verilerin güvenilirliği henüz test edilmemiş. Kanıt yükü size aitken bizden kanıt istiyorsunuz, iddianızı yinelemek dışında bir şey yapmadınız.
6. Ana noktayı(fikri) Çürütme
En güçlü ihtilaf biçimi, birinin temel noktasını çürütmektir. Karşı tarafın argümanlarını tek tek çürütmek yerine esasında savunduğu noktanın çürütülmesi, yani üst yapısındansa temelinin ele alınması anlaşmazlığın çözümünde en iyi yoldur. Tabi bunun için önce dayandığı temeli, yani ana noktayı(fikri) belirlemeli ve ona yönelik argüman üretmelisiniz. Örnek: Yazarın ana noktası x gibi görünüyor. Dediği gibi: Ancak aşağıdaki nedenlerden dolayı bu yanlıştır …
Konulu örnek
“Karşı taraf yapay zeka iyidir, hayatımızı kolaylaştırıyor.” görüşünü savunuyor olsun.
- Sus be ahmak- hakaret.
- Sen de yapaysın ondan öyle düşünüyorsun- kişiye dair argüman.
- Çok gururla söyledin, ne bu sesindeki mutluluk- ifadeye takılma.
- Bu konuda memnun olmana inanamıyorum. Yapay zekayı kutlamak için hiçbir sebep yok- karşıtlama(yalanlama)
- Yapay zeka insanların işsiz kalmasına neden oluyor, nasıl iyi olduğunu savunabilirsin.- Karşı argüman
- (Karşı tarafın argümanlarından “biri” Google Maps olmasa halimiz ne olurdu? olsun) Google Maps ve benzeri uygulamalar insan zihninin daha da bağımlı olmasına ve çevreye bakmadan makinelere uymasına neden olmuştur, daha kolay bulmak daha iyi oldu demek için bir sebep yoktur. Etraflıca düşünülünce daha kolay ama daha kötü olduğu da söylenebilir.- Çürütme
- (Karşı taraf hayatın kolaylaşmasını temel nokta olarak savunuyor olsun-) Asıl amacınız hayatı kolaylaştırmanın iyi olduğu fikridir, ancak kolaylaştırırken feda edilecek kaynakları, ortaya çıkacak yeni bağımlılıkları hesaba katmıyorsunuz. Kaldı ki “yapay zeka” indirgemeci bir anlayışla söylenmiş olup kast ettiğiniz olgunun varabileceği yerler belirli değilken henüz bu konuda yargıda bulunmak yanıltıcı olacaktır….
